News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,591,589 |
| PDF Download | 5,357,032 |
شناسایی مؤلّف تنویر المقباس از رهگذر منطقه جغرافیایی پیدایش اثر و مقایسه منقولات | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 4, Volume 18, Issue 2 - Serial Number 36, January 1404, Pages 77-104 | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/qhs.2025.239703.3965 | ||
| Authors | ||
| مهدیه دهقانی* 1; حسن اصغرپور2 | ||
| 1استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شاهد، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 29 May 2024, Revise Date: 11 October 2024, Accept Date: 26 October 2024 | ||
| Abstract | ||
| تفسیری یک جلدی، قریب به سه قرن پیش، به واسطۀ حضور نام ابن‌عباس در آغاز هر سوره، اثر گم‌شدۀ فیروزآبادی، تنویر المقباس عن تفسیر ابن‌عباس قلمداد شد. انتشار کتاب با این نام و نشان مجموعه‌ای از پژوهشی‌ها را در میان پژوهشگران غربی رقم زد. در نهایت، به‌جای فیروزآبادی، برخی کلبی، برخی ابن‌وَهَب دینوری و برخی عبدالله بن مبارک دینوری را مؤلّف کتاب خواندند. پژوهش حاضر از نظر هدف بنیادین و از نظر روش، توصیفی ـ تحلیلی است و برآن است با شناسایی زیست‌بوم شکل‌گیری این اثر و مقایسۀ متن آن با منقولات موجود در آن پهنۀ جغرافیایی، نگارنده اصلی را شناسایی کند. پژوهش حاضر نشان می‌دهد اولاً راویان موجود در اَسناد کتاب، همگی متعلّق به شرق جهان اسلام‌اند. ثانیاً مقایسۀ مطالب کتاب با منقولات کلبی در دیگر نگاشته‌های متعلّق به شرق جهان اسلام نشان می‌دهد که محتوای کتاب از جهت «مضمون»، «الفاظ» و «سبکِ تفسیری» با منقولات کلبی در نگاشته‌های پس از سدۀ سوم هجری مطابقت دارد. ثالثاً جستجوی گزارش‌های رسیده از وجود خارجی تفسیر کلبی نشان می‌دهد از قرن سوم به بعد «تفسیر کلبی» در شرق جهان اسلام وجود فیزیکی داشته است. رابعاً راوی، نکاتی را بر اصل کتاب با تعابیر «قِیلَ» و «یُقالُ» افزوده است. بنابراین تفسیر موجود، متنی لایه‌ای و اثر چند نویسنده است. | ||
| Keywords | ||
| تنویر المقباس; الواضح فی تفسیر القرآن; تفسیر ابن‌عباس; تفسیر الکلبی; لایه‌شناسی | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
ابن‌ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمّد (1371ق)، الجرح و التعدیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن‌جوزی، عبد الرحمن بن علی (1386ق)، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمّد عثمان، مدینه: المکتبة السلفیة.
ابن‌حبّان، محمّد (1396ق)، المجروحین، تحقیق: محمود إبراهیم زاید، حلب: دار الوعی.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی (1404ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی (1418ق)، العُجاب فی بیان الأسباب، تحقیق: عبدالحکیم محمّد الأنیس، دمّام: دار ابن الجوزی.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی (1390ق)، لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
ابن‌سیرین، محمّد (1359ق)، منتخب الکلام فی تفسیر الأحلام، قاهره: مکتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده.
ابن‌شاذان قمی، محمّد بن أحمد بن علی (1407ق)، مئه منقبه، قم: مدرسه الإمام المهدی (ع).
ابن‌طاووس، علی بن موسی (1363ق)، سعد السعود، قم: منشورات الرضی.
ابن‌عساکر، علی بن حسن (1415ق)، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر.
ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم (1423ق)، تأویل مشکل القرآن، تحقیق: ابراهیم شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم (1411ق)، تفسیر غریب القرآن، تحقیق: إبراهیم محمّد رمضان، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
ابن‌ماکولا، على بن هبةالله (1415ق)، إکمال الکمال، قاهره: دار الکتاب الإسلامی.
ابن‌وهب دینوری، عبدالله بن محمّد (1424ق)، تفسیر ابن‌وهب المسمّی الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
امینی، عبدالحسین (1397ق)، الغدیر، بیروت: دار الکتب العربی، چهارم.
بغوى، حسین بن مسعود (1420ق)، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، تحقیق: عبد الرزاق المهدى، بیروت، دار إحیاء التراث العربى.
بیهقی، احمد بن الحسین (1405ق)، دلائل النبوة، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1405ق.
بیهقی، احمد بن الحسین (1410ق)، شُعَب الإیمان، بیروت: دار الکتب العلمیة، ب.
بیهقی، احمد بن الحسین (1410ق)، فضائل الأوقات، تحقیق: عدنان عبدالرحمان مجید القیسی، مکه: مکتبة المنارة، ج.
بیهقی، احمد بن الحسین (2010م)، معرفة السّنن و الآثار، تحقیق: حسن کسروی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
پاکتچی، احمد (1391ش)، نقد متن، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
ثعلبی، احمد بن محمّد بن ابراهیم (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: علی بن عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ثعلبی، احمد بن محمّد بن ابراهیم (1436ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: صلاح باعثمان، حسن الغزالی، زید مَهارَش و أمین باشَه، جده: دار التفسیر.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله (بی‌تا)، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله (1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمّدکاظم محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حاکم نیشابوری، محمّد بن عبدالله (1400ق)، معرفة علوم الحدیث، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
حاکم نیشابوری، محمّد بن عبدالله (1375ش)، تاریخ نیشابور، ترجمه: محمّد بن حسین خلیفه نیشابوری، تحقیق: محمّد رضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر آگه.
حسینی میلانی، علی (1414ق)، نفحات الأزهار، بی‌جا.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417ق)، تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفی عبدالقاهر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ذهبی، محمّد بن أحمد (1409ق)، تاریخ الإسلام، تحقیق: عمر عبدالسّلام تَدمُری، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
ذهبی، محمّد بن أحمد (بی‌تا)، تذکرة الحفاظ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ذهبی، محمّد بن أحمد (1382ق)، میزان الاعتدال، تحقیق: علی محمّد البجاوی، بیروت، دار المعرفة.
ریپین، اندرو (1383ش)، «نکاتی روش شناختی درباره فصل چهارم کتابِ مطالعات قرآنی»، ترجمه: مرتضی کریمی‌نیا، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره اوّل، ص157 ـ 146.
زیعلی، عبدالله بن یوسف (1414ق)، تخریج الأحادیث و الآثار، تحقیق عبدالله بن عبد الرحمن السعد، ریاض: دار ابن‌خزیمة.
سخاوی، علی بن محمّد بن عبد الصمد (1410ق)، جمال القراء و کمال الإقراء، تحقیق عبد الحق عبد الدائم سیف القاضی، بیروت، موسسة الکتب الثقافیة.
سمرقندى، نصربن محمّد بن احمد (بی‌تا)، بحر العلوم، بی‌جا.
سمعانی، عبد الکریم بن محمّد بن منصور (1408ق)، الأنساب، تحقیق: عبدالله عمر البارودی، بیروت: دار الجنان.
سهمی، حمزه بن یوسف (1407ق)، تاریخ جرجان، بیروت: عالم الکتب.
سیوطى، جلال‌الدین بن عبد الرحمن بن ابى‌بکر (1404ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
صفدی، خلیل بن أیبک (1420ق)، الوافی بالوفیات، تحقیق: أحمد الأرناؤوط وترکی مصطفى، بیروت: دار إحیاء التراث.
طوسی، محمّد بن حسن (1404ق)، اختیار معرفة الرجال (رجال الکشّی)، تحقیق: سیّدمهدی رجائی، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
فیروزآبادی، محمّد بن یعقوب (بی‌تا)، تنویر المقباس من تفسیر ابن‌عباس، بیروت: دار الکتب العلمیة.
مِزّی، یوسف (1406ق)، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، چاپ چهارم، بیروت: مؤسسة الرسالة.
معرفت، محمد هادی (1427ق)، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعه الرضویه للعلوم الإسلامیه.
مهدوی‌راد، محمّد علی و نصرت نیل‌ساز، (1385ش) «تاریخ گذاری تفسیر منسوب به ابن‌عباس: نقد روش تحلیل ادبی ونزبر و ریپین»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ ششم، صص 60 ـ 27.
موتسکی، هارالد (1385ش)، تاریخ‌گذاری تفسیر موسوم به ابن‌عباس، ترجمه: مرتضی کریمی‌نیا، علوم حدیث، شمارۀ چهارم، ص 48 ـ 31.
نظام الاَعرَج، حسن بن محمّد (1416ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه. | ||
|
Statistics Article View: 120 |
||