News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,591,367 |
| PDF Download | 5,356,696 |
تحلیل نقادانۀ دیدگاه‌های کلامی شریف رضی دربارۀ خداوند در کتاب تلخیص البیان عن مَجازات القرآن | ||
| پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت) | ||
| Article 10, Volume 23, Issue 1 - Serial Number 45, January 1404, Pages 137-153 PDF (1.13 M) | ||
| Document Type: پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/prr.2025.246260.1916 | ||
| Author | ||
| امیر ذوقی* | ||
| استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 09 May 2024, Revise Date: 30 October 2024, Accept Date: 29 November 2024 | ||
| Abstract | ||
| شریف رضی، ادیب و عالم نامدار شیعی در سدۀ چهارم که بیشتر به جهت تدوین نهج البلاغه شهرت دارد، تفسیر بزرگی بر قرآن کریم با عنوان حقائق التأویل فی متشابه التنزیل دارد که گزیده‌ای از آن را در کتاب تلخیص البیان عن مَجازات القرآن به ودیعت نهاده است. از آنجا که او در علم کلام شاگرد قاضی عبدالجبّار همدانی بود و با آرای معتزله آشنایی کامل داشت، آیات موهم تشبیه، تجسیم و تجویر را بنا بر مشرب معتزلی تأویل می‌کرد. در این مقاله ضمن پی‌جویی دیدگاه‌های کلامی او دربارۀ افعال و صفات خداوند، تلاش می‌کنیم با توجه به دیدگاه‌های رقیب، نظرات او را به خصوص دربارۀ دامنۀ مَجاز در تفسیر آیات قرآن کریم در سنجۀ نقد قرار دهیم. بر این پایه مهم‌ترین مواردی که در عقل‌گرایی اعتزالی شریف رضی مغفول بوده و موجب افراط او در تأویل شده، عبارت‌اند از: امکان حمل بر استعارۀ تمثیلیه و تفسیر تمثیلی، تفسیر بر اساس حقیقت باطنی عالم، و تفسیر با توجه به روح معنا. | ||
| Keywords | ||
| شریف رضی; تلخیص البیان عن مَجازات القرآن; تأویل; حقیقت باطنی عالم; نظریۀ روح معنا | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
ابن خلِّکان، احمد بن محمد. 1978. وفیات الأعیان. به کوشش احسان عبّاس. بیروت: دار صادر.
ابن عاشور، محمد طاهر. 1420 ق. التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم. 1411 ق. تفسیر غریب القرآن. به کوشش ابراهیم محمد رمضان. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408 ق. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. به کوشش محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقّی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
اشعری، علی بن اسماعیل. 1980. مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلّین. به کوشش هلموت ریتر. ویسبادن: فرانتس اشتاینر.
پاکتچی، احمد. 1385. «اسماء و صفات. تکمله - صفات الهی در علم کلام». صص. 624-628، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج. 8، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
جرجانی، عبدالقاهر. 1954. أسرار البلاغة. به کوشش هلموت ریتر. استانبول: مطبعة وزارة المعارف.
جوادی آملی، عبدالله. 1378 به بعد. تسنیم: تفسیر قرآن کریم. قم: اِسراء.
حسن بصری. 1933. «رسالة الحسن البصری إلی عبدالملک بن مروان». Pp. 67-82، در: Ritter, Helmut. 1933. "Studien zur Geschichte der islamischen Frӧmmigkeit." Der Islam 21: 1-83.
خطیب بغدادی، احمد بن علی. 1422 ق. تأریخ مدینة السلام. به کوشش بشار عوّاد معروف. بیروت: دار الغرب الإسلامی.
خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن. 1395 ق. الإیضاح فی علوم البلاغة. به کوشش محمد عبدالمنعم خَفاجی. بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
الردّ علی الجهمیة و الزنادقة. منسوب به احمد بن حنبل. 1424 ق. به کوشش صبری بن سلامة شاهین. ریاض: دار الثبات.
رضی الدین استرآبادی، محمد بن حسن. 1402 ق. شرح شافیة ابن الحاجب. به کوشش محمد نور الحسن، محمد زفزاف و محمد محیی الدین عبدالحمید. بیروت: دار الکتب العلمیة.
زمخشری، محمود بن عمر. 1407 ق. الکشّاف. به کوشش محمد علیان مرزوقی. بیروت: دار الکتاب العربی.
شریف رضی، محمد بن حسین. 1406 ق. حقائق التأویل فی متشابه التنزیل. به کوشش محمدرضا آل کاشف الغطاء. تهران: مؤسسة البعثة.
شریف رضی، محمد بن حسین. 1432 ق. تلخیص البیان فی مَجازات القرآن. به کوشش مکّی سید جاسم. بیروت: عالم الکتب.
شریف رضی، محمد بن حسین. بی‌تا. المَجازات النبویة. به کوشش طه محمد زینی. بی‌جا: مؤسسة الحلبی.
شیواپور، حامد. 1394. نظریۀ روح معنا در تفسیر قرآن. قم: دانشگاه مفید.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1363. مفاتیح الغیب. به کوشش محمد خواجوی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1390 ق. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
طبرانی، سلیمان بن احمد. 2008. التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم. اربد: دار الکتاب الثقافی.
طوسی، محمد بن حسن. 1430 ق. التبیان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات جامعۀ مدرّسین.
غزالی، محمد بن محمد. 1406 ق. «مشکاة الأنوار». صص. 5-47، در مجموعة رسائل الإمام الغزالی، ج. 4. بیروت: دار الکتب العلمیة.
فرّاء، یحیی بن زیاد. 1400 ق. معانی القرآن. به کوشش احمد یوسف نجاتی و محمد علی نجار. قاهره: الهیئة المصریة العامّة للکتاب.
فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1387. الصافی فی تفسیر القرآن. به کوشش سیدمحسن حسینی امینی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
قاسم‌پور، محسن، و محمدحسن لواسانی. 1395. «عقل‌گرایی در تفسیر آیات از منظر سید رضی و زمخشری». مطالعات تفسیری 28.
قاسمی، محمد جمال‌الدین. 1398 ق. تفسیر القاسمی المسمّی محاسن التأویل. به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی. بیروت: دار الفکر.
قاضی عبدالجبار بن احمد همدانی. 1386 ق. متشابه القرآن. به کوشش عدنان محمد زرزور. قاهره: مکتبة دار التراث.
قربان‌پور، حمید، مهدی جلالی، و محمدحسن رستمی. 1396. «عقل‌گرایی سید رضی در تفسیر». پژوهش‌های قرآنی 82.
واحدی، علی بن احمد. 1415 ق. الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. به کوشش صفوان عدنان داوودی. بیروت: دار القلم.
Gimaret, Daniel. 1993. "Muʽtazila." Pp. 783-793, in The Encyclopaedia of Islam, vol. 7. Leiden/New York: Brill. Grant, Robert M. & David Tracy. 1984. A Short History of the Interpretation of the Bible. 2nd edition. Philadelphia: Fortress Press. Stiver, Dan R. 1996. The Philosophy of Religious Language: Sign, Symbol & Story. Oxford: Blackwell Publishers. Wolfson, Harry Austryn. 1976. The Philosophy of the Kalam. Massachusetts/London: Harvard University Press. | ||
|
Statistics Article View: 106 PDF Download: 188 |
||