News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,591,545 |
| PDF Download | 5,356,954 |
طرحی از فلسفه دینی در اندیشه فارابی با تمرکز بر «رساله فی أغراض مابعدالطبیعه» | ||
| پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت) | ||
| Article 5, Volume 23, Issue 1 - Serial Number 45, January 1404, Pages 47-64 PDF (1.11 M) | ||
| Document Type: پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/prr.2024.245196.1866 | ||
| Authors | ||
| سید محسن حسینی* 1; عین اله خادمی2; عبدالله صلواتی2 | ||
| 1دانش‌آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران. | ||
| 2استاد گروه الهیات، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 22 September 2023, Revise Date: 26 June 2024, Accept Date: 01 August 2024 | ||
| Abstract | ||
| فلسفه فارابی برساختی هوشمندانه از پاره‌ای آیات و اشارات قرآنی و بعضی آموزه‌های میراث فلسفه یونانی است که سهم خلاقیت‌های این فیلسوف نیز در آن محفوظ است. این نوع تألیف قبل از فارابی سابقه داشته و به فلسفه دینی نام‌بردار است. در این الگوی فکری (فلسفه دینی) اصول اعتقادی موجود در هر یک از ادیان ابراهیمی (برای پیروان هر کدام از این ادیان) به عنوان اصل مفروض در نظر گرفته می‌شود و از میان آموزه‌های فلسفی، آنهایی که با این اصول موضوعه تقابل نداشته باشند، در برساخت یک نظام فلسفی دینی با تنظیمی سازگار مورد استفاده قرار می‌گیرند. به زعم ما، می‌توان طرح اولیه‌ای از نزدیک شدن به فلسفه دینی در عالم اسلام را در رساله فی أغراض مابعدالطبیعة فارابی مشاهده کرد. او در این رساله ابتدا الله را مبدأ موجود مطلق دانسته و آن بخشی از مابعدالطبیعه را که عهده‌دار بررسی مبدأ موجودات است شایسته نام علم الهی می‌داند. در ادامه، موضوع اول مابعدالطبیعه را موجود مطلق معرفی می‌کند. فارابی از این دو مقدمه نتیجه می‌گیرد که علم الهی به وجهی همان مابعدالطبیعه است. این برداشت وی منجر به دگردیسی مابعدالطبیعه به الهیات در عالم اسلام شده است. این هرگز به معنای آن نیست که الله موضوع فلسفه اسلامی شده باشد، بلکه می‌توان گفت الله (به عنوان مبدأ وجود) محور فلسفه اسلامی و اندیشه توحیدی قرار گرفته و به تبع آن مفاهیم اصلی اعتقادی مانند نبوت و معاد وارد فلسفه اسلامی می‌شود. به علاوه می‌توان خطوط برجسته از طرح فلسفه دینی را در آثار دیگر این فیلسوف مانند آراء أهل المدینة الفاضلة، السیاسة المدنیة، و رساله‌های الجمع، الملة و الحروف مشاهده کرد. این امر بیانگر آن است که الگوی فلسفه دینی در حکم بنمایه و اندیشه بنیادین در نگارش آثار فارابی بوده است. | ||
| Keywords | ||
| فارابی; فلسفه دینی; فلسفه اسلامی; فلسفه یونانی; فی أغراض مابعدالطبیعة | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
ابن ندیم.1381. الفهرست. ترجمه و تحشیه محمدرضا تجدد. تهران: انتشارات اساطیر.
ابن‌سینا. 1363. رساله اضحویه. ترجمۀ حسین خدیو جم. تهران: انتشارات اطلاعات.
ابن‌سینا.1404 ق. الهیات شفاو قم: مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی.
ارسطو. 1385. مابعدالطبیعه. ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
ایلخانی، محمد. 1382. تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس. تهران: سمت.
آقایانی چاوشی، جعفر. 1383. کتابشناسی توصیفی فارابی. مقدمه ژان ژولیوه. تهران: انتشارات هرمس با همکاری مرکز گفتگوی تمدن‌ها.
بریه، امیل. 1377. تاریخ فلسفه قرون وسطی و دوره تجدد. ترجمه و تلخیص یحیی مهدوی. تهران: انتشارات خوارزمی.
بریه، امیل. 2535. تاریخ فلسفه در دوره انتشار فرهنگ یونانی و دوره رومی. ج. 2. ترجمه ع. مراد داودی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پازوکی، شهرام. 1380. «فلسفه مسیحی چیست؟». فلسفه 2-3: 201-219.
پازوکی، شهرام. 1395. حکمت مسیحی (مطالعه‌ای تطبیقی با حکمت اسلامی). تهران: مؤسسه پژوهشی حکت و فلسفه.
پورحسن، قاسم. 1395. «فارابی و خوانشی فلسفی از الحروف». تاریخ فلسفه 7(2): 7-28.
جابری، محمد عابد. 1397. ما و میراث فلسفی‌مان. ترجمه سید محمد آل مهدی. تهران: نشر ثالث.
جمشیدنژاد اول، غلامرضا. 1392. پیر فلسفه اسلامی (مروری بر زندگی و آثار ابویوسف یعقوب معروف به کندی). تهران: انتشارات همشهری.
حسینی، سید احمد. 1392. «تحلیل معناشناختی روایت ابن‌سینا از فهم متافیزیک ارسطو». حکمت سینوی (مشکوه النور) 50: 79-90.
حسینی، سید محسن، و همکاران. 1401. «تأملی در هویت فلسفه به مثابه حکمت در رساله الجمع فارابی». آئینه حکمت 70: 1-18.
حکمت، نصراله. 1398. متافیزیک ابن‌سینا. تهران: انتشارات الهام.
حکمت، نصراله. 1401. سه فیلسوف، سه اثر، سه رخداد (مدخلی به متن‌خوانی و تفسیر الهیات شفا). تهران: انتشارات الهام.
خادمی، عین اله. 1387. «تحلیل معنای سعادت از دیدگاه فارابی». پژوهش‌های فلسفی 10(۲):81-107.
خسروپناه، عبدالحسین، و حسام‌الدین مؤمنی شهرکی. 1401. «جستاری در ساختار روش‌شناسی حکمت اسلامی با تأکید بر ساحت هستی‌شناختی». پژوهش‌های هستی‌شناختی ۱۱(۲): 371-398.
داوری اردکانی، رضا. 1354. فلسفه مدنی فارابی. تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.
داوری اردکانی، رضا. 1374. فارابی. تهران: طرح نو.
دیباجی، سید محمدعلی. 1396. «تمایز معناشناختی-تاریخی الهیات و مابعدالطبیعه در حکمت سینوی». الهیات تطبیقی 8(۱): 125-138.
ژیلسن، اتین. 1395. تاریخ فلسفه مسیحی در قرون وسطا. ترجمه رضا گندمی نصرآبادی. قم: ادیان و مذاهب.
شجاعی باغینی، حوریه، عبدالله صلواتی، و امیرحسین منصوری. 1400. «انگاره سازی معلم ثانی درباره نبوت». حکمت سینوی (مشکوه النور) 25(۲): 167-193.
شرباک، دن کوهن. 1400. فلسفه یهودی در قرون وسطی. ترجمه علیرضا فهیم. قم: ادیان و مذاهب.
صلیبا، جمیل. 1366. فرهنگ فلسفی. ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی. تهران: حکمت.
عباس‌زاده، مهدی. 1398. «کارکرد معرفتی زبان نزد فارابی». پژوهش‌های نوین عقلی 4(۱): 29-48.
عسگری، احمد، و اسکندر صالحی. 1394. «مابعدالطبیعه در عالم اسلام و جایگاه ترجمه‌های عربی در فلسفه اسلامی». فلسفه 43(2): 75-94.
فارابی. 1349. رساله فی اغراض مابعدالطبیعه. حیدر آباد: دایره المعارف عثمانیه.
فارابی. 1384. سعادت از نگاه فارابی (ترجمه دو کتاب تحصیل السعاده و کتاب التبیه علی سبیل السعاده). ترجمه علی اکبر جابری مقدم. قم: دارالهدی.
فارابی. 1396. السیاسه المدنیه. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی. تهران: انتشارات سروش.
فارابی. 1405. الجمع بین رأیی الحکیمین. مقدمه و تعلیقه دکتر البیر نصری نادر. تهران: الزهرا.
فارابی. 1986-الف. الحروف. تحقیق محسن مهدی. بیروت: دار المشرق.
فارابی. 1986-ب. آراء اهل مدینه فاضله. قدم له و حققه دکتر البیر نصری نادری. بیروت: دارالمشرق.
فارابی. 1991. الملة و نصوص اخری. تحقیق محسن مهدی. بیروت: دارالمشرق.
فتحی، حسن، مهدی اسعدی. 1399. «ارتباط وجودشناسی، جوهرشناسی و الهیات در فلسفه ارسطو و بررسی تفاسیر جدید آن». نشریه فلسفه دین 17(2): 297-315.
فخری، ماجد. 1372. سیر فلسفه در جهان اسلام. گروه مترجمان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فخری، ماجد. 1395. فارابی بنیان‌گذار نوافلاطون گرایی اسلامی. ترجمۀ محمدرضا مرادی طادی. تهران: نشر علم.
فلاطوری، عبدالجواد. 1394. دگرگونی بنیادین فلسفه یونان در برخورد با شیوه اندیشه اسلامی. ترجمۀ محمدباقر تلغری زاده. تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
قرشی، سید علی اکبر. 1371. قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الأسلامیه.
کاپلستون، فردریک.1387. تاریخ فلسفه، جلد 2، از آگوستین تا اسکوتوس. ترجمه ابراهیم دادجو. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کربن، هانری. 1396. تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمه جواد طباطبائی. تهران: مینوی خرد.
کندی، یعقوب بن اسحاق. 1950. رسائل الکندی الفلسفیه، ج. 1. به تحقیق محمد عبدالهادی ابوریده. قاهره: دارالفکر العربی.
کیان‌خواه، لیلا، رضا اکبریان، و محمد سعیدی‌مهر. 1397. «تعریف و موضوع مابعدالطبیعه از دیدگاه ابن سینا: بررسی تأثیر رساله اغراض مابعدالطبیعه فارابی». حکمت سینوی (مشکوه النور) 16(1): 1-25.
گندمی نصرآبادی، رضا. 1386. «نسبت عقل و وحی (نگاهی به فلسفه فیلون اسکندرانی)»، فصلنامه حکمت و فلسفه 10-11: 103-120.
مهدی، محسن. 1400. فارابی و بنیان گذاری فلسفه سیاسی اسلامی. ترجمۀ محمد احسان مصحفی. تهران: انتشارات حکمت.
ولفسون، هری اوسترین. 1400. فلسفه آباء کلیسا. ترجمه علی شهبازی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب. | ||
|
Statistics Article View: 222 PDF Download: 224 |
||