News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,592,275 |
| PDF Download | 5,358,472 |
عرف حکمی و اثر آن در تحدید اراده با تأکید بر حقوق خانواده | ||
| فقه و حقوق خانواده | ||
| Article 1, Volume 30, Issue 82, January 1404, Pages 5-35 PDF (1.12 M) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/flj.2025.246807.2061 | ||
| Authors | ||
| حسین جاور* 1; محدثه اصولی یامچی2; محمد عشایری منفرد3 | ||
| 1دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| 2دانش‌پژوه سطح چهارِ فقه خانواده، مؤسسۀ آموزش عالی معصومیه، قم، ایران | ||
| 3دانشیار گروه مترجمی، مجتمع زبان، ادبیات و فرهنگشناسی، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران. | ||
| Receive Date: 12 August 2024, Revise Date: 14 September 2024, Accept Date: 09 November 2024 | ||
| Abstract | ||
| عرف ممکن است درکنار تببین و رفع ابهام از موضوعات، در ساحت حکمی، منشأ الزام و تعهد باشد. دایرۀ تعهدات، درجه و شرایط الزامآوریِ عرف، و نسبت آن با معروف و متعارف و نیز موقعیت نهادیِ آن در فرض تعارض با مقررات، از پرسش‌های مهم در ساحت عرف حکمی (قاعدهساز) است. به‌رغم گسترۀ چشمگیر کاربست عرف حکمی، به‌دلیل نبودِ منابع مطالعاتیِ کافی، ابهام‌های فراوانی پیشِروی آن قرار دارد و درپرتو تحلیل محتوای مضامین عرف، تعیین مرزبندی بین اقسام عرف و توجه به سلسلهمراتب قواعد (روش پردازش) معلوم می‌شود درکنار معیار شناختهبودن (رکن مادّی) و پویایی و انعطافی که دارد، در الزام‌های مربوط به رفتارها، بناها و دستورهای رایج و مرسوم، لازم است پسند عقلایی و عدم ردع و منع قانونی و شرعی در آن لحاظ شود؛ از این روی، مُفاد عرف حکمی، اگر ازنوع تخییری باشد، بر قوانین تکمیلی تقدم دارد و رتبۀ آن بعداز قواعد امری و قرارداد است. چنین عرفی اعراضپذیر و توافق برخلاف آن ممکن است و اگر عرف حکمیِ آمره باشد، بر قراردادها و اراده‌های اشخاص، مقدّم خواهد بود. این عرف، اعراضپذیر نیست و توافق برخلاف آن، غیرممکن است. درصورت تعارض عرف تخییری یا امری با قوانین امری و احکام شرعی، مورد از مصادیق عرف تخطئهشده و مردود به‌شمار می‌آید؛ البته عرف موضوعی هم اگر به‌موجب قانون در امور معیّن، حاکم قرارداد داده شود، رسیدگی به آن نیز مثل عرف حکمی در صلاحیت نظارتیِ دیوان عالی کشور خواهد بود. | ||
| Keywords | ||
| ایجاد الزام; ارتکاز عقلایی; عرف حکمیِ آمره; عرف حکمیِ تخییری; عرف موضوعی; متعارف; معروف | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
ابن‌فارس، ابی‌الحسین احمد (1404ق). معجم مقاییس اللغة (عبدالسلام هارون، مصحح). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
ابنمنظور، محمد بن مکرّم (1414ق). لسان العرب (جمالالدین میرداماد، محقق). بیروت: دار صادر.
ارجمند دانش، جعفر (1386). بررسی قاعدۀ عسروحرج و کاربرد آن در طلاق. تهران: بهنامی.
اسدی، لیلا سادات (1383). جایگاه عسروحرج قانون و رویه. نشریۀ ندای صادق، 6(34-35)، 9-29.
امامی، سید حسن (1374). حقوق مدنی. تهران: اسلامیه.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۸۸). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
جمعی از پژوهشگران (1389). فرهنگ فقه، مطابق مذهب اهلبیت- علیهم السلام (سید محمود شاهرودی، زیر نظر). قم: مؤسسۀ دایرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهلبیت- علیهم السلام.
جمعی از پژوهشگران (1417ق). معجم فقه الجواهر (سید محمود شاهرودی، زیر نظر). بیروت: الغدیر.
جمعی از مؤلفان (بی‌تا). مجلۀ فقه اهلبیت- علیهم السلام (فارسی). قم: مؤسسۀ دایرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهلبیت- علیهم السلام.
حائری شاه‌باغ، سید علی (1382). شرح قانون مدنی. تهران: گنج دانش.
حر عاملی، محمد (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت- علیه السلام.
خرازی، سید محسن (1374). مصاحبه در نقش زمان و مکان در اجتهاد. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دهخدا، علی‌اکبر (1358). لغتنامه (محمد معین و سید جعفر شهیدی، زیر نظر). تهران: دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. لبنان: دار العلم.
روحانی، سید صادق (۱۴۱۲ق). فقه الصادق (جلد 17). قم: دار الکتاب- مدرسۀ امام صادق- علیه السلام.
ساکت، محمدحسین (1371). دیباچه‌ای بر دانش حقوق. مشهد: نشر نخست.
سبزواری، عبدالاعلی (1413ق). مهذب الأحکام. قم: المنار.
سبزواری (محقق)، محمدباقر (1423ق). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
سیفی، علی‌اکبر (1427ق). دلیل تحریر الوسیلة: المضاربة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: داوری.
شهیدی، مهدی (1379). اصول قراردادها و تعهدات. تهران: عصر حقوق.
شهیدی، مهدی (1393). سقوط تعهدات. تهران: مجد.
صدر، محمدباقر (1395ق). المعالم الجدیدة. تهران: مکتبة النجاح.
صفایی، سید حسین؛ و امامی، اسدالله (1387). حقوق خانواده. تهران: دانشگاه تهران.
طباطبایی، سید محمد (بی‌تا). کتاب المناهل. قم، مؤسسۀ آل البیت.
طباطبایی، سید محمدحسین (1367). ترجمۀ تفسیر المیزان (محمدتقی مصباح یزدی، مترجم). تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.طباطبایی، سید محمدحسین (1385). ترجمۀ تفسیر المیزان (سید محمدباقر موسوی همدانی، مترجم). تهران: دار العلم.
طباطبایی، سید محمدحسین (1394ق). المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا). حاشیة الکفایة. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
طبرسی، فضل بن حسن (1415ق). مجمع البیان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عظیمزادۀ اردبیلی، فائزه؛ و محمدی آرانی، اکرم (1391). نقش عرف در تفسیر حقوق غیرمالی زوجین. فصلنامۀ پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 8(29)، ص79-96.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413ق-الف). قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413ق-ب). مختلَف الشیعة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.علیدوست، ابوالقاسم (1397). فقه و عرف. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
عمیر، سلیمان (1433ق). مجموعة بحوث فقهیة. عربستان: دار العالم الفوائد.
فیض کاشانی، محمدمحسن (بی‌تا). مفاتیح الشرایع. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
کاتوزیان، ناصر (1391). حقوق مدنی خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
گرجی، ابوالقاسم و دیگران (1384). بررسی تطبیقی حقوق خانواده. تهران: دانشگاه تهران.
محقق حلی، جعفر (1408ق). شرایع الإسلام. قم: اسماعیلیان.
محقق داماد، سید مصطفی (1376). بررسی فقهی حقوق خانواده. بی‌جا: نشر علوم اسلامی.
محمدی، ابوالحسن (١٣٧٥). مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه. تهران: دانشگاه تهران.مصطفوی، حسن (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز نشر.
مغنیه، محمدجواد (1421ق). فقه الإمام جعفر الصادق. قم: انصاریان.
مکارم شیرازی، ناصر (1376). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
موسوی عاملی، محمد بن علی (1411ق). نهایة المرام فی شرح مختصر شرایع الإسلام. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
مهریزی، مهدی (1390). شخصیت و حقوق زن در اسلام. تهران: علمی و فرهنگی.
میرزای قمی، ابوالقاسم (1413ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. تهران: مؤسسۀ کیهان.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نوبهار، رحیم؛ و حسینی، سیده امالبنین (1394). قاعدۀ لزوم معاشرت به معروف در روابط زن و شوهر. فصلنامۀ خانوادهپژوهی، 11(41)، 52-72.
واسعی، سید محمد (1387). جایگاه عرف در فقه. تهران: کانون اندیشۀ جوان.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1417ق). بحوث فی علم الأصول. قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة. | ||
|
Statistics Article View: 462 PDF Download: 430 |
||