News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 512 |
| Number of Articles | 4,441 |
| Article View | 8,474,626 |
| PDF Download | 4,497,660 |
بررسی و حل تعارض‌نمای معرفت فطری در قرآن | ||
| پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت) | ||
| Article 9, Volume 22, Issue 2 - Serial Number 44, September 1403, Pages 155-176 PDF (974.33 K) | ||
| Document Type: پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/prr.2024.245235.1869 | ||
| Authors | ||
| مهدی عباس‌زاده1; رمضان علی‌تبار2; زهره زارعی* 3 | ||
| 1دانشیار گروه معرفت شناسی و علوم شناختی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه منطق فهم دین، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران. | ||
| 3دانش‌آموخته دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 01 October 2023, Revise Date: 08 February 2024, Accept Date: 15 March 2024 | ||
| Abstract | ||
| برخی فلاسفه غربی معتقدند حقایقی در نفس انسان وجود دارد که گویی انسان آن را از جهان دیگری با خود به همراه آورده و پیش از تولد دنیوی واجد آنها بوده یا به نحو دیگری در سرشت انسان نهاده شده‌اند. طبعاً این حقایق، از جهت هستی‌شناختی، از تجربه نشئت نگرفته‌اند. معرفت به چنین حقایقی «معرفت فطری» نام دارد. اما عمده فلاسفه اسلامی، ضمن پذیرش اصل «فطرت» در انسان، فطری بودن معرفت را رد کرده‌اند. در قرآن نیز، صریح برخی آیات دال بر عدم فعلیت معرفت فطری است، لیکن ظاهر آیات دیگر به نحوه‌ای از فعلیت معرفت فطری اشارت دارد. مدعای نوشتار حاضر این است که تعارض‌نمای فوق را به دو شیوه می‌توان برطرف کرد: (1) اخذ ظاهر آیات دسته نخست و تأویل آیات دسته دوم به نفع آیات دسته نخست (شیوه تفسیری)؛ (2) تفکیک علم حصولی و علم حضوری، به این معنا که آیات دسته نخست در مقام تبیین علم حصولی است و آیات دسته دوم در مقام تبیین علم حضوری (شیوه فلسفی). نتیجه این که از منظر تفسیری، معرفت فطری در بدو خلقت به نحو بالفعل حاصل نیست، و در منظر فلسفی، معرفت فطری صرفاً ناظر به علم حصولی (که عمده علوم بشری را در بر می‌گیرد) به نحو بالفعل حاصل نیست، ولی ناظر به علم حضوری به نحو بالفعل حاصل است. | ||
| Keywords | ||
| قرآن; معرفت فطری; تفسیر; فلسفه | ||
| References | ||
|
قرآن مجید.
ابن فارس، احمد. 1404ق. معجم مقاییس اللغه. ج. 4. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
افلاطون. 1367. دوره آثار افلاطون. ترجمه محمدحسن لطفی. ج. 2. تهران: خوارزمی.
برازش، علیرضا. 1400. تفسیر اهل بیت علیهم السلام. ج. 5، تهران: امیرکبیر.
جوادی آملی، عبدالله. 1384. تفسیر موضوعی جلد 12: فطرت در قرآن. تنظیم و ویرایش محمدرضا مصطفی‌پور. قم: اسراء.
حاج‌حسینی، مرتضی. 1374. «فطرت در قرآن». فصلنامه معرفت، 15: 59-66.
دکارت، رنه. 1369. تأملات در فلسفه اولی. ترجمه احمد احمدی. تهران: نشر دانشگاهی.
راغب اصفهانی، حسین. 1412ق. المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار القلم.
رشیدرضا، سید محمد. 1367. تفسیر المنار. ج. 9. مصر: دارالمنار.
زمخشری، محمود بن عمر. 1407ق. الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. ج. 2. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ساجدی، علی‌محمد، و مریم سلیمانی. 1393. «بررسی رابطه عالم ذر با مُثل افلاطونی از منظر صدرالمتألهین». خردنامه صدرا، 19(3): 61-78.
سربخشی، محمد. 1395. «بازگشت علم حصولی به حضوری و حل مسئله صدق». حکمت اسلامی، 3(1): 53-74.
سهروردی، شیخ شهاب‌الدین. 1375. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. ج. 2، 4. تصحیح و مقدمه هانری کربن و سید حسین نصر. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سید قطب، ابراهیم حسین الشاذلی. 1412. فی ظلال القرآن. ج. 3. بیروت و قاهره: دارالشروق.
شهرزوری، شمس‌الدین محمد. 1372. شرح حکمة الإشراق. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا. التبیان فی تفسیر القرآن. تصحیح و تحقیق احمد حبیب قصیر. ج. 5. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
طباطبایی، سید محمدحسین. 1390. اصول فلسفه و روش رئالیسم. پاورقی مرتضی مطهری. تهران: صدرا.
طباطبایی، سید محمدحسین. 1417ق. المیزان فی تفسیر القرآن. ج. 2، 8، 12، 16. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
غفوری‌نژاد، محمد، و احد فرامرز قراملکی. 1389. «تطور تاریخی تفسیر آیه میثاق و نوآوری». خردنامه صدرا، 62.
کانت، ایمانوئل. 1367. تمهیدات (مقدمه‌ای برای هر مابعدالطبیعه که به عنوان علم عرضه شود). ترجمه غلامعلی حداد عادل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کلینی، ابی جعفر محمد بن یعقوب. 1407ق. الکافی. ج. 2. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
مجلسی، محمدباقر. 1403ق. بحار الانوار. ج. 3، 5، 58. بیروت: مؤسسه الوفاء.
مصباح یزدی، محمدتقی. 1364. آموزش فلسفه. ج. 1. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی. 1362. نقدی بر مارکسیسم. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. 1370. فلسفه اخلاق. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. 1373. فطرت. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی. 1391. اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا. بی‌تا. المنطق. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
مکارم شیرازی، ناصر. 1374. تفسیر نمونه. ج. 11. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ملاصدرا (شیرازی)، محمد بن ابراهیم. 1363. مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. 1981. الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. ج. 2، 6. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
موسی‌زاده، عیسی، و مهدی عباس‌زاده. 1400. «مبناگرایی در معرفت‌شناسی ملاصدرا». نقد و نظر، 26(2): 7-31.
هارتناک، یوستوس. ۱۳۷۶. نظریه معرفت در فلسفه کانت. ترجمه غلامعلی حداد عادل. تهران: فکر روز.
Caygill, Howard. 2000. A Kant Dictionary. Blackwell. Dancy, Jonathan, Ernest Sosa, and Matthias Steup. 2010. A Companion to Epistemology. Blackwell. Kant, Immanuel. 2000. Critique of Pure Reason. Translated by Paul Guyer. Cambridge University Press.
| ||
|
Statistics Article View: 258 PDF Download: 1,031 |
||