دانشگاه امام صادق علیه السلام
معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه امام صادق علیه السلام
سامانه جامع رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران
پرتال نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری MSRT
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام - ISC
ISI Web of Science
Scopus Elsevier
SJR
پایگاه دوآج
پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی - SID
پایگاه مجلات تخصصی نور - Noormags
بانک اطلاعات نشریات کشور - Magiran
پرتال جامع علوم انسانی - Ensani
پایگاه مرجه دانش - Civilica
پایگاه مرجع مجلات علمی
مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری

 News

 Statistics

Number of Journals20
Number of Issues518
Number of Articles4,516
Article View9,592,263
PDF Download5,358,428
حبیبی, ., پورسید, . (2025). واکاوی ماهیت نمایندگی ظاهری در فقه امامیه و حقوق ایران. Islamic Political Thought, 26(1), 133-172. doi: 10.30497/law.2024.246645.3587
حمیدرضا حبیبی; بهزاد پورسید. "واکاوی ماهیت نمایندگی ظاهری در فقه امامیه و حقوق ایران". Islamic Political Thought, 26, 1, 2025, 133-172. doi: 10.30497/law.2024.246645.3587
حبیبی, ., پورسید, . (2025). 'واکاوی ماهیت نمایندگی ظاهری در فقه امامیه و حقوق ایران', Islamic Political Thought, 26(1), pp. 133-172. doi: 10.30497/law.2024.246645.3587
حبیبی, ., پورسید, . واکاوی ماهیت نمایندگی ظاهری در فقه امامیه و حقوق ایران. Islamic Political Thought, 2025; 26(1): 133-172. doi: 10.30497/law.2024.246645.3587

واکاوی ماهیت نمایندگی ظاهری در فقه امامیه و حقوق ایران

پژوهش‌نامه حقوق اسلامی
Article 6, Volume 26, Issue 1 - Serial Number 67, January 1404, Pages 133-172    PDF (1.14 M)
Document Type: مقاله پژوهشی
DOI: 10.30497/law.2024.246645.3587
Authors
حمیدرضا حبیبی* 1; بهزاد پورسید2
1دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
2استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
Receive Date: 28 July 2024,  Accept Date: 21 September 2024 
Abstract
«نمایندگی ظاهری» یک فرض حقوقی است که از حیث ماهوی باید آن را یک قرارداد حکمی پنداشت. چه‌اینکه در نمایندگی ظاهری، قانون‏‌گذار و شارع ماهیت ناموجودی یعنی رابطه حقوقی میان اصیل و نماینده ظاهری را در حکم موجود فرض نموده، و آثار آن ماهیت را بر رابطه مفروض مترتب می‌نماید؛ بنابراین در وهله نخست با یک «فرض حقوقی» مواجهیم. از سوی دیگر، ماهیت این فرض حقوقی به‌دلیل انطباق با قاعده اصولی «حکومت»، یک قرارداد حکمی است؛ چرا که قانون‌‏گذار با تصرف در موضوع، رابطه حقوقی معدوم و یا پایان‏‌یافته میان اصیل و نماینده را در حکم رابطه نمایندگی واقعی قرار می‌دهد. این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی و در مقام واکاوی ماهیت نمایندگی ظاهری در فقه امامیه و حقوق ایران صورت گرفته، به این برآیند رسیده است که نمایندگی ظاهری منطبق با ساختار حکومت ایجابی است که این ساختار مصداقی از فرض حقوقی است. قرارداد حکمی به طور کلی ناظر بر وضعیتی است که قانون‌گذار یا شارع، بر خلاف اراده طرفین، وجود قراردادی را مفروض دانسته و یا ماهیت یک قرارداد را در حکم ماهیت قرارداد دیگر دانسته و‌ آثار ماهیت دوم را بر ماهیت نخست مترتب می‌نماید. قراردادی که بر این منوال، و بر مبنای اراده و انشای قانون‌‏گذار اعتبار‏ شده باشد، مبتنی بر قاعده اصولی «حکومت» بوده که تحت عنوان «قرارداد حکمی» شناسایی می‏‌شود.
Keywords
نمایندگی ظاهری; قرارداد حکمی; فرض حقوقی; حکومت ایجابی
References
  1. استادی، مونا (1387). تئوری نمایندگی ظاهری (پایان‏نامه کارشناسی ارشد). کاشان: دانشگاه کاشان.
  2. اسکینی، ربیعا و پورارشد، نادر (1389). نظریه‏ نمایندگی ظاهری در حقوق ایران با رویکرد تطبیقی به حقوق خارجی. نشریه نامه مفید، شماره 82، صص. 3-22.
  3. اسماعیل‌پور قمشه‌ای، محمدعلی (1416ق). التعلیقات علی کتاب العروة‌الوثقی. قم: محمدعلی اسماعیل پورقمشه‌ای.
  4. اشتهاردی، علی‏پناه (1417ق). مدارک‌العروة. (جلد 28). تهران: منظمة‌الاوقاف و الشؤون‌الخیریة.
  5. امامی، حسن (1374). حقوق مدنی (جلد 2). تهران: اسلامیه.
  6. امیرمعزی، احمد (1388). نیابت در روابط تجاری و مدنی. چاپ 1، تهران: دادگستر.
  7. امینی، منصور و عبدی، مونا (1393) بررسی تطبیقی نظریه نمایندگی ظاهری. مجله حقوقی دادگستری. شماره‏ 88. doi: 10.22106/jlj.2014.11936
  8. انصاری، مرتضی (1419ق). فرائدالاصول (جلد ۲). قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
  9. بحرانى، یوسف‌بن‌احمدبن‌ابراهیم آل عصفور (1405ق). الحدائق‌الناضره فی احکام‌العترة‌الطاهرة (جلد 22). چاپ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  10. بروجردی عبده، محمد (1380). حقوق مدنی. تهران: گنج دانش.
  11. تبریزی، موسی‌بن‌جعفر (1369ق). أوثق‌الوسائل فی شرح‌الرسائل. قم: نجفی.
  12. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1370). مکتب‏های حقوقی در حقوق اسلام. تهران: گنج دانش.
  13. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1391). دانشنامه حقوقی (جلد 4). تهران: گنج دانش.
  14. جعفری‌تبار، حسن (1388). فلسفه تفسیری حقوق. چاپ 1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  15. حاجیانی، هادی (1386). حقوق نمایندگی. تهران: انتشارات دانش نگار.
  16. حر عاملى، محمدبن‌حسن (1409ق). تفصیل وسائل‌الشیعة الى تحصیل مسائل‌الشریعة (جلد 19). چاپ 1، قم: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام).
  17. حکیم، محسن (1374). مستمسک العروة‌الوثقی. (جلد12). قم: دارالتفسیر.
  18. حلى، احمدبن‌محمد (1407ق). المهذب‌البارع فی شرح‌المختصرالنافع (جلد 1). چاپ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامى
  19. حلى، جعفربن‌حسن (1408ق). شرائع‌الاسلام فی مسائل‌الحلال والحرام (جلد 2). چاپ 2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  20. حلى، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر (1413ق، الف). قواعدالاحکام فی معرفة‌الحلال والحرام (جلد2). چاپ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  21. حلی، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر (1413ق، ب)، مختلف‌الشیعة فی احکام‌الشریعة (جلد 6). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  22. حلى، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر (بی‏‌تا). تذکرة‌الفقها (جلد 15). چاپ 1، قم: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‏السلام).
  23. خمینی، سیدروح‌الله (1385). ترجمه تحریرالوسیله (جلد 1). قم: مؤسسه نشر و انتشار آثار امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه).
  24. دلشاد معارف، ابراهیم (1386). سهم فرض‏های قانونی در اجرای عدالت (رساله دکتری، رشته حقوق خصوصی). تهران: دانشگاه تهران.
  25. دلشاد معارف، ابراهیم (1388). ماهیت و اثر فرض حقوقی. مطالعات حقوق خصوصی، 39 (4)، صص. 173-
  26. دلشاد معارف، ابراهیم (1395). فرض‏های حقوقی؛ پژوهشی از چشم‌‏انداز تاریخ و فلسفه حقوق. چاپ 2، قم: دانشگاه مفید.
  27. دمرچیلی، محمد و همکاران (1381). قانون تجارت در نظم حقوق کنونی. چاپ 2، تهران: خلیج فارس.
  28. ذبیحی، عاطفه (1401). قرارداد حکمی در فقه امامیه و حقوق ایران با نگاهی به حقوق انگلستان (رساله دکتری). تهران: دانشگاه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  29. رستمی چلکساری، عبادلله و جمال‌زاده، علی (1401). نمایندگی ظاهری و آثار آن در نظام حقوقی- فقهی ایران و کامن‏لا. نشریه پژوهش‏نامه حقوق خصوصی احرار، 3 (5)، صص. 47-67.
  30. سبحانی تبریزی، جعفر (1424ق). ارشادالعقول الی مباحث‌الاصول (جلد4). قم: مؤسسه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  31. شریفی، سیدالهام‌الدین (1392). مطالعه تطبیقی اختیار ظاهری با تأکید بر اصول حقوق قراردادهای اروپایی. مجله تحقیقات حقوقی، 16 (62).
  32. شکوهی‏‌زاده، رضا (1398). کارکرد فرض قانونی در نظام‏های حقوقی. نشریه دانشنامه‏های حقوقی، (2)، صص. 145-165. doi: 10.22034/law.2019.239547
  33. شهیدی، محمدتقی (1397). درس خارج اصول فقه.
    قابل دسترسی در: eshia.ir
  34. شیرازی، علی (1328ق). تعلیقه علی فرائدالاصول. بی‏جا.
  35. صدر، سیدمحمدباقر (1405ق). بحوث فی علم‌الاصول (جلد7). بی‏جا.
  36. طباطبایى حائرى، على‌بن‌محمد (1418ق). ریاض‌المسائل. (جلد10). قم: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام).
  37. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌علی (1413ق). مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع‌الاسلام (جلدهای 2 و 5). چاپ 1، قم: مؤسسه المعارف‌الاسلامیه.
  38. عاملی کرکی، علی‌بن‌حسین (1414ق). جامع‌المقاصد فی شرح‌القواعد (جلد 8). قم: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام).
  39. عاملى (شهیدثانى)، زین‏الدین‏بن‏على (1410ق). الروضة‌البهیة فی شرح اللمعة‌الدمشقیة. (جلد 4). چاپ 1، قم: کتاب‏فروشى داورى.
  40. عدل، مصطفی (1373). حقوق مدنی. قزوین: بحرالعلوم.
  41. عراقی، ضیاء‌الدین (بی‌‏تا). تعلیقة استدلالیة علی‌العروة‌الوثقی. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  42. عراقى، ضیاءالدین (1417ق). نهایة‌الافکار (جلد 3). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  43. علومی یزدی، حمیدرضا و بابازاده، بابک (1389). شیوه‏های تفسیر قرارداد در نظام حقوقی ایران و انگلستان. فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، 12 (29).
  44. علی‌دوست، ابوالقاسم (1397). درس اصول فقه (تعارض ادله).
    قابل دسترسی در: http://a-alidoost.ir/persian/lessons/22682
  45. فاضل لنکرانی، محمدجواد (1396). درس خارج فقه.
    قابل دسترسی در: https://fazellankarani.com/persian/lessons/20798
  46. قافی، حسین و شریعتی، سعید (1395). اصول فقه کاربردی (جلد 1). چاپ 14، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  47. کاتوزیان، ناصر (1380). دلیل و اثبات دلیل (جلدهای 1 و 2). چاپ 1، تهران: میزان.
  48. گرامی، محمدعلی (1415ق). المعلقات علی‌العروة‌الوثقی (جلد4). قم: توحید.
  49. لطفی، اسدالله (1388). «حکومت و ورود» در دانش‏نامه جهان اسلام (جلد 13). تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
  50. مافی، همایون و کدیور، حسام (1393). بررسی اختیار ظاهری نماینده در حقوق ایران و اسناد بین‌‏المللی. نشریه حقوق خصوصی، 11 (1)، صص. 23-50. doi: 10.22059/jolt.2014.52494
  51. متین‌‏دفتری، احمد (1391). آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، تهران: مجد.
  52. مدرسی ‏طباطبایی ‏یزدی، محمدرضا (1393). البیع (جلد 3). قم: دارالتفسیر.
  53. مرسی‌بدر، جمال (1980م). النیابة فی التصرفات‌القانونیة. الهیئةالمصریه‌العامة للکتاب.
  54. مشکینی، میرزاعلی (1413ق). اصطلاحات‌الاصول. قم: نشر الهادی.
  55. مظفر، محمدرضا (1375). اصول‌الفقه (جلد 2). قم: اسماعیلیان.
  56. مظفر، محمدرضا (بی‏‌تا)، اصول‌الفقه (جلد2). قم: مکتب الاعلام‌الاسلامی.
  57. نایینى، محمدحسین (1352). اجودالتقریرات (جلد 2). قم: مطعبة‌العرفان.
  58. نایینی، محمدحسین (1376). فوائدالاصول (جلد 4). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  59. نایینی، محمدحسین (بی‌‏تا). فوائدالاصول (جلد 4). قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
  60. نجفی، محمدحسن (بی‏‌تا)، جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام (جلد27). چاپ 7، بیروت: دار احیاء‌التراث‌العربی.
  61. نجومیان، حسین (1366). مبانی قانون‏گذاری و دارایی. مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی.
  62. یزدی، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم (1381). غایةالقصوی فی ترجمة‌العروة‌الوثقی (جلد 2). قم: صبح پیروزی.
  63. یزدی، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم (1409ق). العروة‌الوثقی (جلد 2). بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  64. یزدی، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم (1421ق). العروةالوثقی (جلدهای 5 و6). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  65. یزدی، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم (1422ق). العروة‌الوثقی (محمد فاضل موحدی لنکرانی، شارح) (جلد 2). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم‌السلام).
  66. یزدی، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم (1431ق). العروة الوثقی (اردبیلی) (عبدالکریم موسوی اردبیلی، شارح) (جلد 2). قم: جامعه مفید.
  67. Beal, Bishop, & Furmston. (1989). Contract cases and materials. Butterworths. (Reprinted).
  68. Del Mar, M. (2015). Legal fictions and legal change in the common law tradition. University of London, Springer International Publishing Switzerland.
    Retrieved from https://lawexplores.com
  69. Harmont, L. (1990). Falling off the vine: Legal fictions and the doctrine of substituted judgment. Yale Law Journal, 100(1).
    Retrieved from https://digitalcommons.law.yale.edu
  70. Holmes, E. R. (1974). Apparent authority and undisclosed principal under German law. California Western International Law Journal.
  71. Miller, R. L., & Jentz, G. A. (2004). Business law today: Comprehensive edition (6th ed.). USA.
  72. Shmilovits, L. (2018). Deus ex machina: Legal fictions in private law. University of Cambridge.
  73. Stoljar, S. J. (1961). The law of agency. Sweet & Maxwell.
Statistics
Article View: 453
PDF Download: 373


Journal management system. designed by sinaweb