دانشگاه امام صادق علیه السلام
معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه امام صادق علیه السلام
سامانه جامع رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران
پرتال نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری MSRT
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام - ISC
ISI Web of Science
Scopus Elsevier
SJR
پایگاه دوآج
پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی - SID
پایگاه مجلات تخصصی نور - Noormags
بانک اطلاعات نشریات کشور - Magiran
پرتال جامع علوم انسانی - Ensani
پایگاه مرجه دانش - Civilica
پایگاه مرجع مجلات علمی
مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری

 News

 Statistics

Number of Journals20
Number of Issues518
Number of Articles4,516
Article View9,592,322
PDF Download5,358,596
جاور, ., اصولی یامچی, . (2025). تحلیل وضعیت «توافق بر تشکیل نکاح» با ابتناء بر جواز حقی و حکمی. Islamic Political Thought, 26(1), 105-132. doi: 10.30497/law.2024.246815.3600
حسین جاور; محدثه اصولی یامچی. "تحلیل وضعیت «توافق بر تشکیل نکاح» با ابتناء بر جواز حقی و حکمی". Islamic Political Thought, 26, 1, 2025, 105-132. doi: 10.30497/law.2024.246815.3600
جاور, ., اصولی یامچی, . (2025). 'تحلیل وضعیت «توافق بر تشکیل نکاح» با ابتناء بر جواز حقی و حکمی', Islamic Political Thought, 26(1), pp. 105-132. doi: 10.30497/law.2024.246815.3600
جاور, ., اصولی یامچی, . تحلیل وضعیت «توافق بر تشکیل نکاح» با ابتناء بر جواز حقی و حکمی. Islamic Political Thought, 2025; 26(1): 105-132. doi: 10.30497/law.2024.246815.3600

تحلیل وضعیت «توافق بر تشکیل نکاح» با ابتناء بر جواز حقی و حکمی

پژوهش‌نامه حقوق اسلامی
Article 5, Volume 26, Issue 1 - Serial Number 67, January 1404, Pages 105-132    PDF (1.09 M)
Document Type: مقاله پژوهشی
DOI: 10.30497/law.2024.246815.3600
Authors
حسین جاور* 1; محدثه اصولی یامچی2
1دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران.
2دانش‌آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران.
Receive Date: 14 August 2024,  Accept Date: 29 September 2024 
Abstract
اگر چه در خصوص «توافق بر عقد نکاح»، از منظر قواعدی مثل لزوم وفای به عهد و اصل حاکمیت اراده پژوهش‌هایی صورت گرفته است، مع‌هذا بررسی آن از منظر دلایل بنیادی‌تر، مانند تأثیر ماهیت لزوم و جواز حقی و حکمی در مسأله، ضروری به نظر می‌رسد. پرسش پژوهش حاضر از این قرار است که مبنا انگاری وصف لزوم و جواز تعهد بر تشکیل نکاح بر شناسایی سلسله مراتب دلایل و یافتن مبانی حاکم چه تأثیری دارد و نسبت آن با عمومات یادشده چگونه است؟ ضمن مراجعه گسترده به آراء فقیهان و حقوقدانان با روش توصیفی تحلیلی، معلوم شد «تعهد بر تشکیل نکاح»، اعم از آنکه به‌صورت «ایقاع»، «وعده یک‌طرفه ضمن عقد»، «وعده متقابل زن و مرد» و یا «تعهد بر ثالث» و نظایر آن باشد، در مرتبه «قواعد امری» قرار می‌گیرد و در نتیجه، «التزام‌ناپذیر» و «جایز حکمی» است و بنابراین، وصف «جواز رجوع» و «اختیار امتناع از نکاح»، «سلب‌ناشدنی» است. در مقابل، دیدگاه رقیب که به دلیل غفلت از مبانی بنیادی‌تر و با خلط مبنا و بناء و حاکم و محکوم، معتقد است به‌موجب دلیل لزوم وفای به عهد و عمومات صلح، «آزادی اراده و اختیار» اشخاص در امر وصلت، در مرتبه «قواعد تخییری» و در نتیجه، «تحدیدپذیر» و «سلب‌شدنی» است و در نتیجه، توافق بر تشکیل عقد نکاح، موجب «التزام متعهد» و «امکان الزام وی به انجام نکاح به امر حاکم» خواهد بود. سرانجام، اصلاح عبارت «وعده» به «تعهد» برای برون‌‌رفت از خطا در تفسیر ماده 1035 قانون مدنی ایران ضروری است.
Keywords
عقد نکاح; توافق بر تشکیل نکاح; جواز حقی; جواز حکمی; التزام‌پذیری تعهد
References
  1. قرآن کریم.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1406ق). حاشیة‌المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  3. ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد (1414ق). لسان‌العرب (جمال‌الدین میرداماد، محقق). (جلد 3). بیروت: دار صادر.
  4. ارجمندی، غلامرضا و نوروزی، ابوالقاسم (1389). حل منازعات قومی در میان عشایر بختیاری شهرستان ایذه؛ رسم «خون‌بری» یا «خون‌بس». بررسی مسائل اجتماعی ایران، 1 (1).
  5. امامی، سیدحسن (1379). حقوق مدنی (جلدهای 1 و 4). تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
  6. انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب النکاح (جلد 3). قم: کنگره شیخ اعظم انصاری.
  7. ایزانلو، محسن (1386). تعهد به فعل ثالث. فصلنامه دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 1، صص 1-17.
  8. بحرالعلوم، سیدمحمد (1403ق). بلغة‌الفقیه (سیدمحمدتقی بحرالعلوم، شرح و تعلیق). (جلدهای 1 و 2). تهران: منشورات مکتبة‌الصادق.
  9. بهبهانی، سیدعلی (1405ق). الفوائدالعلیة-‌القواعدالکلیة (جلد 2). اهواز: کتابخانه دارالعلم.
  10. تجلیل تبریزی، ابوطالب (1421ق). التعلیقة‌الاستدلالیة علی تحریرالوسیلة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه).
  11. جمعی از نویسندگان (بی‌تا). مجله فقه اهل‌البیت (جلد 47). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (علیهم‌السلام).
  12. جوهری، اسماعیل (1407ق). الصحاح تاج‌اللغة و صحاح‌العربیة (احمد عبدالغفور عطار، محقق). (جلدهای 1 تا 6). بیروت: دارالعلم للملایین.
  13. حسینی مراغی، میرعبدالفتاح (۱۴۱۷ق). العناوین‌الفقهیة (جلد 2). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  14. حکیم، سیدمحسن (1410ق). منهاج‌الصالحین (جلد 2). بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  15. حلی (علامه)، حسن (1413ق). قواعدالاحکام فی معرفة‌الحلال والحرام (جلدهای 2، 3 و 7). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  16. خان‌محمدی، کریم و احسانی، حکیمه (1397). مطالعه انسان‌شناختی پدیده «خون‌بس» در منطقه صیدون خوزستان. فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی، سال 6، شماره 1، صص. 140-169. doi: 22081/jiss.2018.66171
  17. خمینی، سیدروح‌الله (1424ق). تحریرالوسیله (علی اسلامی، مترجم). (جلدهای 1، 2 و 3). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  18. خویی، سیدابوالقاسم (1418ق). موسوعة‌الامام‌الخویی (جلد 31) قم: مؤسسه احیاء آثار الامام‌الخویی.
  19. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا (جلد 12). تهران: دانشگاه تهران.
  20. رضوی‌فرد، بهزاد؛ مرادقلی، حسین و ضرغامی، سیروس (1395). بررسی آثار ترمیمی اجرای مراسم خون صلح؛ مطالعه موردی در استان کرمانشاه. مجله حقوقی دادگستری، 80(94)، 217-234.
  21. سبحانی تبریزی، جعفر (1416ق، الف). نظام‌المضاربة فی‌الشریعة‌الاسلامیة‌الغراء، قم: مؤسسه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  22. سبحانی تبریزی، جعفر (1416ق، ب). نظام‌النکاح فی شریعة‌الاسلامیة الغراء (جلدهای 1 و 7). قم: مؤسسه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  23. سبزواری، سیدعبدالاعلی (1413ق). مهذب‌الاحکام (جلد 18) قم: مؤسسه المنار؛ دفتر حضرت آیت‌الله سبزواری.
  24. سبزواری، محمدباقر (1423ق). کفایة‌الاحکام (جلدهای 2 و 11). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  25. سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (1427ق). دلیل تحریرالوسیلة؛ المضاربة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه).
  26. شبیری زنجانی، سیدموسی (1419ق). کتاب نکاح (جلد 4). قم: مؤسسه پژوهشی رأی‌پرداز.
  27. شهیدی، مهدی (1379). اصول قراردادها و تعهدات. تهران: عصر حقوق.
  28. شهیدی، مهدی (۱۳۸۰). تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
  29. صفایی، سیدحسین (1395). قواعد عمومی قراردادها (جلد 2). تهران: میزان.
  30. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1410ق). حاشیة‌المکاسب (جلدهای 1 و 2) قم: اسماعیلیان.
  31. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین (1412ق). الروضة‌البهیه فی شرح المعة‌الدمشقیة (جلدهای 2 و 5). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  32. عباسی دره‌بیدی، احمد، زارعی، طیبه و محبی‌پور، مریم (1402). مدل پاردایمی تحقق فرهنگ خون‌صلح در راستای صلح و سازش و کاهش جرم میان اقوام. فصلنامه دستاوردهای نوین در حقوق عمومی، سال 2، شماره 7، صص. 1-17.
  33. غروی نایینی، میرزامحمدحسین (1413ق). المکاسب والبیع (جلد 1). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  34. غروی نایینی، میرزامحمدحسین (1424ق)، منیة‌الطالب فی شرح‌المکاسب. (جلدهای 1 و 2). قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
  35. غلامی، حسین و مرادقلی، حسین (1394)، خون‌صلح؛ حل‌وفصل سنتی قتل. مجله پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، شماره 5، صص. 159-184.
  36. فاضل لنکرانی، محمد (1422ق). الاحکام‌الواضحة. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم‌السلام).
  37. قبولی درافشان، محمدمهدی (1395). بررسی جایگاه فقهی و حقوقی تعهد به ازدواج. مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، دوره 7، شماره 28، صص. 5-26.
  38. قنواتی، جلیل و همکاران (۱۳۷۹). حقوق قراردادها در فقه امامیه. تهران: سمت.
  39. کاتوزیان، ناصر (1380). قواعد عمومی قراردادها (جلد 3). تهران: شرکت سهامی انتشار.
  40. کاتوزیان، ناصر (1391). حقوق مدنی خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  41. کوه‌کمری، سیدمحمدبن‌علی حجت (1409ق). کتاب البیع. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  42. گرجی، ابوالقاسم؛ قاسم‌زاده، عباس؛ حسنی، بتول؛ صفایی، سیدحسین؛ حمیدزاده، احمد؛ امامی، اسدالله؛ عراقی، سیدعزت‌الله؛ برزوئی، عادل و صادقی، محمود (1390). بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  43. گیلانی نجفی، میرزاحبیب‌الله (1407ق). فقه‌الامامیة؛ قسم الخیارات. قم: کتاب‌فروشی داوری.
  44. مامقانی، عبدالله (1350ق). نهایة‌المقال فی تکملة غایة‌الآمال. قم: مجمع‌الذخائر‌الاسلامیة.
  45. محقق داماد، سیدمصطفی (1390). بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن). چاپ 16، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  46. محقق داماد، سیدمصطفی، قنواتی، جلیل، وحدتی شبیری، سیدحسن و عبدی‌پور، ابراهیم (1390). حقوق قراردادها در فقه امامیه (جلد ۲). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  47. مرادقلی، حسین و ضرغامی، سیروس (1395). بررسی آثار ترمیمی مراسم خون‌صلح؛ مطالعه موردی در استان کرمانشاه. مجله حقوقی دادگستری، سال 80، شماره 94، صص. 217-234. doi: 10.22106/jlj.2016.21905
  48. معین، محمد (1356). فرهنگ فارسی معین (جلد 1). تهران: امیرکبیر.
  49. مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۴ق). کتاب النکاح. (جلدهای 1، 4 و 6). قم: مدرسه امام‌علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام).
  50. موسوی بجنوردی، سیدحسن‌بن‌آقابزرگ (1419ق). القواعدالفقهیة (جلد 5). قم: نشر الهادی.
  51. میرباقری، منصوره‌سادات و محقق داماد، مریم‌السادات (1401). معناشناسی «وعده» و «تعهد» و تأثیر آن بر تفسیر ماده 1035 قانون مدنی ایران. فقه و حقوق خانواده، 27 (77)، صص. 79-104. doi: 10.30497/flj.2022.241515.1695
  52. نامیان، فاطمه، عشایری، طاها، صالحی، حوریه‌سادات و سیفی، محمدرضا (۱۳۹۹). خون‌بس در فرهنگ سنتی ایران؛ تحلیل کارکردگرایانه از منظر دورکیم. نشریه فرهنگ مردم ایران، شماره ۶۰، صص. ۱۰۷-۱۳۰.
  53. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام. (جلد 26). بیروت: دار احیاء‌التراث‌العربی.
  54. همدانی، آقارضا (1416ق). مصباح‌الفقیه (جلد 14). قم: مؤسسه الجعفریة لاحیاء‌التراث.
Statistics
Article View: 473
PDF Download: 475


Journal management system. designed by sinaweb