News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,589,640 |
| PDF Download | 5,353,104 |
نقش گفتمان سیاسی زعامت امویان در شکل گیری روایات تفسیری عبارت «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ» | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 9, Volume 18, Issue 1 - Serial Number 35, July 1403, Pages 203-227 PDF (834.09 K) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/qhs.2024.245396.3870 | ||
| Authors | ||
| سیده هانیه مومن* 1; زهرا قاسم نژاد2 | ||
| 1دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران. | ||
| Receive Date: 06 November 2023, Revise Date: 24 April 2024, Accept Date: 25 May 2024 | ||
| Abstract | ||
| یکی از عبارات قرآنی که با روایات تفسیری متعددی مواجه بوده‌است، عبارت «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ» می‌باشد. مطابق با تفسیرِ نخستین مفسر وحی، تدافع مذکور در عبارت شریفه، تدافعی معنوی می‌باشد؛ به این معنا که خداوند متعال به برکت وجود برخی از عاملین به ارکان دینی، بلا را از سایرین دفع می نماید. پس از پیامبر اکرم (ص)، مشابه این تفسیر، در سخنان امیرالمومنین (ع) نیز مشاهده می شود. اما با روی کار آمدن امویان بر منصب خلافت، روایت پیامبر اکرم (ص) از عبارت شریفه با تحولات متعددی روبرو می گردد.نتایج حاصله حاکی از آنست، که حکومت اموی در هر یک از دوره‌های آغازین، تثبیت و افول در شکل گیری این روایات نقش داشته اند. به گونه ای که در دوره‌ی آغازین، شاهد اخبار جعلی و تطبیق مدفوع بر صحابه و ابدال ، در دوران تثبیت حکومت اموی، با تفسیر امام باقر (ع) به تدافع اشتغالی و در دوران افول حاکمیت مذکور، با از بین رفتن فشار و اختناق امویان با تفسیر امام صادق (ع) که مطابق آن، مصادیق مدفوع به، شیعیان و ائمه معصومین علیهم السلام معرفی می شوند، مواجه می باشیم. | ||
| Keywords | ||
| آیه 251 سوره بقره; آیه 40 سوره حج; بنی امیه; روایت تفسیری; دفع الله; گفتمان | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
صحیفه سجادیه.
ابن ابى حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم (ابن ابى حاتم)، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، بیروت: دارالکتب العلمیة.
اخوان کاظمی، بهرام، (1381ش)، «عناصر اصلی انحراف سیاسی در نیمه نخست قرن یکم»، حکومت اسلامی، شماره 25.
بحرانى، هاشم بن سلیمان، (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة.
بستانی، قاسم، (1393ش)، «احادیث ابدال و مفهوم آن»، مطالعات فهم حدیث، سال اول، شماره 1.
البیانونی، معاذ محمد ابوالفتح، (2011م)، «سنة التدافع من منظور اسلامی»، الاسلام فی آسیا، شماره 8.
پیشوایی، مهدی، (۱۳۹۷ش)، سیره پیشوایان، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
جرداق، جورج (۱۳۷۹ش)، امام علی (ع) صدای عدالت انسانی، ترجمه هادی خسروشاهی، تهران: کلبه شروق.
جعفریان، رسول، (1391ش)، گزیده حیات سیاسی و فکری امامان شیعه، قم: دفتر نشر معارف.
جمعی از محققین، (بی تا)، دانشنامه امام خمینی، قم: بی نا.
حجتی، سید محمدباقر، (1360ش)، سه مقاله در تاریخ تفسیر و نحو، تهران: بنیاد قرآن.
حسن بیگی، محمد؛ حیدری، مجتبی، (1398ش)، «نسبت دانش و قدرت در عصر اموی: سیاست‌‌های فرهنگی امویان علیه شیعه». پژوهشنامه تاریخ اسلام، شماره 34.
الحسنی الزهرانی، خالد بن موسى (1428ق)، سنة التدافع فی ضوء القرآن الکریم دراسة موضوعیة، عربستان سعودی: جامعه ام القری.
حیدر، اسد (۱۳۹۰ش)، امام صادق علیه السلام و مذاهب اهل سنت، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
خامنه ای، سیدعلی (1390ش)، انسان 250 ساله، تهران: موسسه جهادی.
دره، محمد على طه (1430ق)، تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه، بیروت: دار ابن کثیر.
رستمی هرانی، علیرضا (1393ش)، تأثیر جریان‌های سیاسی (خلفا، زندیقان و غالیان) بر تفسیر مفسران قرآن کریم، قم: معاونت پژوهشی جامعة الزهرا (علیها السلام).
رفیعی محمدی، ناصر (۱۳۹۰ش)، درسنامه وضع حدیث، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص).
زیدان، جرجی (۱۳۷۲ش)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران: امیر کبیر.
سلیم بن قیس هلالی (۱۴۰۷ق)، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تهران: مؤسسة البعثة.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابىبکر (1404ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى (ره).
شفایی، امان الله، (1389ش)، «جریان شناسی فکری - سیاسی عصر امامت امام باقر علیه السلام»، علوم سیاسی، شماره 52.
شیبانى، محمد بن حسن، (1413ق)، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، قم: نشر الهادى.
طائی، نجاح، (1431ق)، جعل حدیث درباره امیرمؤمنان علی (علیه السلام)، قم: دارالهدی.
طبرى، محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: دار المعرفة.
طوسى، محمد بن حسن، (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عروسی حویزى، عبدعلى بن جمعه، (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
عیاشی، محمد بن مسعود، (1380ش)، تفسیر العیاشی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه.
غروی نایینی، نهله، (۱۳۸۶ش)، تاریخ حدیث شیعه (تا قرن پنجم)، قم: شیعه شناسی.
فالوجی، اکرم بن محمد، (1425ق)، المعجم الصغیر لرواه الإمام إبن جریر الطبری، بی جا: الدار الأثریة.
فخر رازى، محمد بن عمر، (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فضلی، عبدالهادی، (۱۴۲۰ق)، أصول الحدیث، بیروت: مؤسسة ام القری للتحقیق و النشر.
القاضی، أحمد عرفات، (1381ش)، «مفهوم الدفع فی القرآن الکریم»، دراسات القرآنیة، شماره 4.
قرطبى، محمد بن احمد، (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، (1368ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
قمى، على بن ابراهیم، (1363ش)، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
کثیری، محمد، (1394ش)، تقابل سلفی گری با شیعه و اهل سنت، ترجمه: علی زمانی، تهران: مشعر.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الاصول من الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمد باقر، (1403ق)، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مدرسی طباطبایی، سید حسین، (1393ش)، مکتب در فرآیند تکامل، تهران: کویر.
مروتی، سهراب، (۱۳۸۱ش)، پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن کریم (سده نخست هجری)، تهران: رمز.
مسعودی، علی بن حسین، (۱۴۰۹ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم: مؤسسة دار الهجرة.
مهاجرنیا، محسن؛ معصومی، ابراهیم، (1395ش)، «راهبردهای سیاسی صادقین(ع) در مواجهه با انحرافات سیاسی و فرهنگی»، سیاست متعالیه، شماره13. | ||
|
Statistics Article View: 582 PDF Download: 486 |
||