دانشگاه امام صادق علیه السلام
معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه امام صادق علیه السلام
سامانه جامع رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران
پرتال نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری MSRT
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام - ISC
ISI Web of Science
Scopus Elsevier
SJR
پایگاه دوآج
پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی - SID
پایگاه مجلات تخصصی نور - Noormags
بانک اطلاعات نشریات کشور - Magiran
پرتال جامع علوم انسانی - Ensani
پایگاه مرجه دانش - Civilica
پایگاه مرجع مجلات علمی
مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری

 News

 Statistics

Number of Journals20
Number of Issues518
Number of Articles4,516
Article View9,591,840
PDF Download5,357,516
میرداداشی, ., قیاسی, ., کشاورز, . (2024). اعتبارسنجی اعمال قضایی حاکم اسلامی؛ مطالعه تطبیقی «کتابت حاکم بر قاضی» در فقه امامیه و عامه. Islamic Political Thought, 25(4), 883-916. doi: 10.30497/law.2024.246185.3536
سیدمهدی میرداداشی; سیامک قیاسی; علی کشاورز. "اعتبارسنجی اعمال قضایی حاکم اسلامی؛ مطالعه تطبیقی «کتابت حاکم بر قاضی» در فقه امامیه و عامه". Islamic Political Thought, 25, 4, 2024, 883-916. doi: 10.30497/law.2024.246185.3536
میرداداشی, ., قیاسی, ., کشاورز, . (2024). 'اعتبارسنجی اعمال قضایی حاکم اسلامی؛ مطالعه تطبیقی «کتابت حاکم بر قاضی» در فقه امامیه و عامه', Islamic Political Thought, 25(4), pp. 883-916. doi: 10.30497/law.2024.246185.3536
میرداداشی, ., قیاسی, ., کشاورز, . اعتبارسنجی اعمال قضایی حاکم اسلامی؛ مطالعه تطبیقی «کتابت حاکم بر قاضی» در فقه امامیه و عامه. Islamic Political Thought, 2024; 25(4): 883-916. doi: 10.30497/law.2024.246185.3536

اعتبارسنجی اعمال قضایی حاکم اسلامی؛ مطالعه تطبیقی «کتابت حاکم بر قاضی» در فقه امامیه و عامه

پژوهش‌نامه حقوق اسلامی
Article 7, Volume 25, Issue 4 - Serial Number 66, October 1403, Pages 883-916    PDF (721.88 K)
Document Type: مقاله پژوهشی
DOI: 10.30497/law.2024.246185.3536
Authors
سیدمهدی میرداداشی1; سیامک قیاسی2; علی کشاورز* 3
1دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
2استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، جامعه‌المصطفی‌العالمیه، قم، ایران.
3دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، جامعه‌المصطفی‌العالمیه، قم، ایران.
Receive Date: 30 April 2024,  Accept Date: 11 July 2024 
Abstract
اگر چه ماهیت احکام و دستورات حاکم اسلامی که ارتباط مستقیم با امر قضاء دارد، نظیر عفو یا تخفیف مجازات محکومان، در ابوابی موسوم به «کتابت حاکم بر قاضی» که از متفرعات «کتابت قاضی بر قاضی» است، توسط فقیهان اسلامی مورد فحص واقع شده است، لکن اعتبارسنجی این احکام در بستر نظام‌های حقوقی معاصر با خلاء تحقیقاتی روبه‌رو است. در این جستار، با هدف کاستن از خلاء پیش‌گفته، با روش توصیفی تحلیلی و رجوع به اقوال فقهای امامیه و اهل‌سنت، ماهیت ولایت حاکم بر متخاصمین و تأثیر عارض‌شدن موت و عزل بر حاکم، در خصوص مکتوبات قضایی او بر مکتوب‌الیه مورد واکاوی قرار گرفته است. مبنای فقهی امامیه و نظام حقوقی ایران حول محور ولایت قاضی بر متخاصمین، تعین در قضاء و احتیاج مسلمین قلمداد می‌شود. همچنین است قضایی قلمداد نمودن اعمال حاکم مسلمین و جواز تبرع به مفاد کتابت به‌عنوان مجتهد جامع‌الشرایط، به‌نحوی که مبدأ آثار مسئولیت ناشی از اشتباه خواهد بود؛ در حالی که قلمداد شدن آن به‌عنوان حکم حکومتی اثر مذکور را وارونه خواهد کرد. با نگاهی به دیگر سوی، در فقه اهل‌سنت، احناف و مالکیان کتابت عالی بر دانی را صرفاً در مکانت موضع ولایت کاتب عالی نافذ می‌دانند. در فقه شافعی، کتابت قاضی از جهت ولایت قضایی پذیرفته شده، امّا اگر ادنی بر اعلی کتابت نماید، محل عدم اعتنا است. نزد حنابله، ولایت قاضی بر متخاصمین مورد بحث نیست، بلکه با تفکیک کتابت نسبت به حکم اصداری و استماع تحقیقات، در اولی قائل بر پذیرش کتابت و در دومی قائل بر بطلان شده‌اند. علاوه بر ارائه تطبیقی بحث در فقه فریقین، صحت کتابت حاکم بر قاضی از جهت ولایت بر قضاء از منظر فقه اسلامی، ره‌آورد این پژوهش بوده است.
Keywords
حاکم اسلامی; کتابت قاضی; حکم قضایی; ولایت بر قضاء
References
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. آهنگران، محمدرسول، کشاورز، علی و طایفی نصرآبادی، فاطمه (1402). کتابت قاضی، مبنایی برای اعطای نیابت قضایی و اجرای احکام صادره از محاکم؛ با تحلیلی در فقه اسلام و رویه قضایی ایران. پژوهش‌نامه حقوق اسلامی. doi: 10.30497/law.2023.244619.3421
  4. ابن‌ براج، عبدالعزیزبن‌نحریر (1406ق). المهذب (جلد 2). قم: جماعة‌المدرسین فی‌الحوزة‌العلمیة بقم.
  5. ابن تیمیة‌الحرانی، عبدالسلام‌بن‌عبدالله‌بن‌الخضربن‌محمدمجدالدین (1369ق). المحرر فی‌الفقه على مذهب‌الامام احمدبن‌حنبل (جلد 2). مطبعة‌السنة‌المحمدیة.
  6. ابن‌ حیون، نعمان‌بن‌محمد (1383ق). دعائم‌الاسلام (آصف فیضی، مصحح) (جلد 2). قم: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء‌التراث.
  7. ابن قدامه مقدسی، ابومحمد موفق‌الدین‌عبدالله‌بن‌احمدبن‌محمد (1994م). الکافی فی فقه‌الامام احمد (جلد 4) (چاپ 1). بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
  8. ابن قدامه مقدسی، ابومحمد موفق‌الدین‌عبدالله‌بن‌احمدبن‌محمد (2004م). عمدة‌الفقه. بیروت: المکتبة‌العصریة.
  9. أبی عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی‌الرومی‌البغدادی (بی‌تا). معجم‌البلدان. بیروت: دار إحیاء الثراث العربی.
  10. الاسدی‌ الشافعی ابن قاضی شهبة، بدرالدین ابوالفضل محمدبن‌ابی‌بکر (2011م). بدایة‌المحتاج فی شرح‌المنهاج (جلد 4). چاپ 1، جده: دارالمنهاج للنشر والتوزیع.
  11. اسماعیلی، محسن و طحان نظیف، هادی (1391). نسبت سیاست‌های کلی نظام با احکام حکومتی در حقوق اساسی ایران. پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 13 (1)، صص. 73-94. doi: 10.30497/law.2012.1014
  12. ‌النووی، ابوزکریا محیی‌الدین‌یحیى‌بن‌شرف (1991م). روضة‌الطالبین و عمدة‌المفتین (جلد 11). چاپ 3، بیروت: المکتب‌الاسلامی.
  13. بابایی، احسان (1402). تحلیل شرطیت اجتهاد در امر قضاوت با تأکید بر عنصر قانون. پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 24 (2)، صص. 195-224. doi: 10.30497/law.2023.245041.3413
  14. البخاری‌ الحنفی، محمودبن‌احمدبن‌عبدالعزیزبن‌عمربن‌مَازَةَ (2004م). المحیط‌البرهانی فی‌الفقه‌النعمانی (جلد 8). چاپ 1، بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
  15. بستانی، فواد افرام (1375). المنجد الابجدی تهران: نشر اسلامی.
  16. البلقینی ‌الشافعی، سراج‌الدین ‌ابی‌حفص عمربن‌رسلان (2012م). التدریب فی‌الفقه‌الشافعی المسمى بـه «تدریب‌المبتدی و تهذیب‌المنتهی» (جلد 4). چاپ 1، ریاض: دارالقبلتین.
  17. تبریزی، جواد (1378). تنقیح مبانی‌الاحکام (جلد 1). دارالصدیقة‌الشهیدة (سلام‌الله‌علیها).
  18. التمیمی ‌الصقلی، ابوبکر محمدبن‌عبدالله‌بن‌یونس (2013م). الجامع لمسائل‌المدونة (جلد 15). چاپ 1، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
  19. حسینی عاملی، محمدجوادبن‌محمد (1419ق). مفتاح‌الکرامة فی شرح قواعد‌العلامة (جلد 25). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و دفتر انتشارات اسلامی.
  20. حسینی کاشانی، سید محمد مصطفی و شریفی، مهدی (1399). اختیارات ولی فقیه در تغییردادن مجازات حدی در حکومت اسلامی با تأکید بر نظر امام خمینی(س). پژوهشنامه متین، 22(87)، 25-44. doi: 10.22034/matin.2020.126890
  21. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف (1374). مختلف‌الشیعة فی احکام‌الشریعة (جلد 8). جماعة‌المدرسین فی الحوزة‌العلمیة بقم.
  22. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف (1414ق). تذکرة‌الفقها (ط الحدیثة: الطهارة الی‌الجعالة) (جلد 4). قم: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء‌التراث.
  23. حلی (محقق)، جعفربن‌حسن (1408ق). شرائع‌الاسلام فی مسائل‌الحلال والحرام (عبدالحسین محمدعلی بقال، محقق) (جلد 4). قم: اسماعیلیان.
  24. الخرقی، ابوالقاسم عمربن‌الحسین‌بن‌عبدالله (1413ق). متن‌الخرقى على مذهب ابی‌عبدالله احمدبن‌حنبل ‌الشیبانی.
  25. خسرو، محمدبن‌فرامرز‌بن‌علی (بی‌تا). دررالحکام شرح غررالاحکام (جلد 2). دار احیاءالکتب العربیة.
  26. داماد افندی، عبدالرحمان‌بن‌محمدبن‌سلیمان (بی‌تا). مجمع‌الانهر فی شرح ملتقى‌الابحر (جلد 2). دار احیاء‌التراث العربی.
  27. الدمیری، بهرام‌بن‌عبدالله‌بن‌عبدالعزیز (2013م). تحبیرالمختصر و هوالشرح‌الوسط على مختصر خلیل فی‌الفقه المالکی (جلد 5). چاپ 1، مرکز نجیبویة للمخطوطات و خدمة‌التراث.
  28. دهخدا، علی‌اکبر (1390). لغت‌نامه. (جلد 2) تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  29. الرافعی ‌القزوینی، عبدالکریم‌بن‌محمدبن‌عبدالکریم ابوالقاسم (1997م). العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر العلمیه (جلد 12). (چاپ 1). بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
  30. رشتی، حبیب‌‌الله بن محمدعلی(1401). کتاب القضاء قم: دارالقرآن الکریم.
  31. الرویانی، ابوالمحاسن ‌عبدالواحدبن‌اسماعیل (2009م). بحرالمذهب (فی فروع‌المذهب‌الشافعی) (جلد 14). چاپ 1، دارالکتب‌العلمیة.
  32. الزیلعی‌ الحنفی، عثمان‌بن‌علی‌بن‌محجن (1313ق). تبیین‌الحقائق شرح کنز‌الدقائق و حاشیةالشِّلْبِیِّ (جلد 4). چاپ 1، قاهره: المطبعة‌الکبرى‌الامیریة.
  33. السرخسی، محمدبن‌احمدبن‌ابی‌سهل شمس‌الائمة (1993م). المبسوط (جلد 16). بیروت: دارالمعرفة.
  34. السنیکی، محمدبن‌احمدبن‌زکریا الانصاری زین‌الدین ابویحیى (1994م). فتح‌الوهاب بشرح منهج‌الطلاب (جلد 2). دارالفکر للطباعة والنشر.
  35. سمرقندی، محمدبن‌احمدبن‌ابی‌احمد ابوبکر علاء‌الدین (1994م). تحفة‌الفقها (جلد 3). چاپ 2، بیروت: دار‌الکتب‌العلمیة.
  36. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی (1368). الدرایه فی علم مصطلح الحدیث، قم: فیروزآبادی.
  37. شهید ثانی، زین‌‌الدین‌بن‌علی (1413ق). مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع‌الاسلام (جلد 14). قم: مؤسسه المعارف‌الاسلامیة.
  38. شیرازی، ابواسحاق ابراهیم‌بن‌علی‌بن‌یوسف (بی‌تا). المهذب فی فقة‌الامام‌الشافعی (جلد 3). دارالکتب‌العلمیة.
  39. صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد (1414ق). المحیط فی‌اللغة (محمدحسن آل یاسین، محقق). (جلد 7). بیروت: عالم‌الکتب.
  40. طباطبایی کربلایی، علی‌بن‌محمدعلی (1418ق). ریاض‌المسائل (ط. الحدیثة) (جلد 15). قم: مؤسسة آل‌البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء‌التراث.
  41. طوسی، محمدبن‌حسن (1387ق). المبسوط فی فقه‌الامامیة (محمدتقی کشفی، محشی؛ محمدباقر بهبودی، محقق). (جلد 8). تهران: مکتبة‌المرتضویة.
  42. طوسی، محمدبن‌حسن (1407ق). الخلاف. (جلد 4). قم: جماعة‌المدرسین فی‌الحوزة‌العلمیة بقم.
  43. العبدری غرناطی، محمدبن‌یوسف‌بن‌ابی‌القاسم‌بن‌یوسف (1994م). التاج والاکلیل لمختصر خلیل (جلد 8). چاپ 1، دارالکتب‌العلمیة.
  44. الغیتابى ‌الحنفى، ابومحمد محمودبن‌احمدبن‌موسى‌بن‌احمدبن‌حسین (2000م). البنایة شرح‌الهدایة (جلد 9). چاپ 1، بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
  45. فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1427ق). تفصیل‌الشریعة (القضا والشهادات). قم: مرکز فقه الائمة‌الاطهار (علیهم‌السلام).
  46. فاضل هندی، محمدبن‌حسن (1416ق). کشف‌اللثام عن قواعدالاحکام (جلد 10). قم: جماعة‌المدرسین فی‌الحوزة‌العلمیة بقم.
  47. فخرالمحققین، محمدبن‌حسن (1387). ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات‌القواعد (جلد 4). اسماعیلیان.
  48. القرافی، أبوالعباس أحمد بن إدریس (1994م). الذخیره (جلد 10). بیروت: دارالغرب.
  49. القرافی، شهاب‌الدین ‌احمدبن‌ادریس‌بن‌عبدالرحمن المالکی (1994م). الذخیرة (جلد 10). چاپ 1، بیروت: دارالغرب‌الاسلامی.
  50. گلپایگانی، محمدرضا (1426ق). القضا والشهادات (علی حسینی میلانی، محرر). (جلد 2). قم: السیدعلی ‌الحسینی ‌المیلانی.
  51. محقق ابراهیم سامرایی، خلیل‌بن‌احمد و مخزومی، مهدی (1409ق). العین (محسن آل عصفور، گردآورنده). (جلد 5). قم: دارالهجرة.
  52. محقق حلی، جعفر بن حسن (1404ق). ریاض‌المسائل (جلد 2). قم: مؤسسة آل‌البیت (علیهم السلام).
  53. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى (۱۳۸۹). فرهنگ‌نامه اصول فقه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  54. مظفر، محمدرضا (۱۳۷۰). اصول‌الفقه. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  55. معلوف، لویس (2000‌م). المنجد فی‌اللغة‌العربیة‌المعاصرة. بیروت: دارالمشرق.
  56. مقتدایی، مرتضی (بی‌تا) مفتاح‌الهدایة فی شرح تحریرالوسیلة (روح‌الله خمینی، نویسنده) تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه).
  57. مکارم شیرازی، ناصر (1385). انوار‌الأصول (جلد 1). قم: مدرسه امیرالمومنین (علیه‌السلام).
  58. جمعی از نویسندگان (بی‌تا). مجلة‌الاحکام‌العدلیة. کارخانه تجارت کتب کراتشی.
  59. المنهاجی ‌الاسیوطی، شمس‌الدین محمدبن‌احمدبن‌علی‌بن‌عبدالخالق (1996م). جواهرالعقود و معین‌القضاة والموقعین والشهود (جلد 2). چاپ 1، بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
  60. مومن قمی، محمد (1389). مبانی تحریرالوسیلة (جلد 1). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  61. المهرانی ‌القاهری ‌الشافعی، احمدبن‌عبدالرحیم‌بن‌الحسین‌بن‌عبدالرحمن (2011م). تحریرالفتاوى على‌التنبیه والمنهاج والحاوی المسمى (النکت على المختصرات الثلاث) (جلد 3). چاپ 1، جده: دارالمنهاج للنشر والتوزیع.
  62. مهنا، عبدالله علی (1413ق). ‌لسان‌اللسان (جلدهای 1 و 2). بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
  63. میرداداشی، سید مهدی (1393). تأملی در مستثنیات دین. فقه و اجتهاد، 1(1)، 151-194.
  64. نجفی، محمدحسن‌بن‌باقر (1421ق). جواهر الکلام (ط. الحدیثة) (جلد 20). قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (علیهم السلام).
  65. نجفی، محمدحسن‌بن‌باقر (بی‌تا). جواهرالکلام (ط. القدیمة) (جلد 40). دار احیاء‌التراث‌العربی.
  66. النسفی، ابوالبرکات عبدالله‌بن‌احمدبن‌محمود حافظ‌الدین (2011م). کنزالدقائق. چاپ 1، دارالبشائرالاسلامیة.
  67. نوری، حسین‌بن‌محمدتقی (1408ق). مستدرک‌الوسائل (جلدهای 17 و 25). بیروت: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء‌التراث.
  68. الورغمی التونسی، محمدبن‌محمدبن‌عرفة،پ ابوعبدالله (2014م). المختصرالفقهی لابن عرف (جلد 9). مؤسسه خلف احمدالخبتور للاعمال‌الخیریة.
  69. هاشمی، سیدمحمد (1392). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (اصول و مبانی کلی نظام) (جلد 1). چاپ 12، میزان.
Statistics
Article View: 519
PDF Download: 704


Journal management system. designed by sinaweb