دانشگاه امام صادق علیه السلام
معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه امام صادق علیه السلام
سامانه جامع رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران
پرتال نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری MSRT
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام - ISC
ISI Web of Science
Scopus Elsevier
SJR
پایگاه دوآج
پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی - SID
پایگاه مجلات تخصصی نور - Noormags
بانک اطلاعات نشریات کشور - Magiran
پرتال جامع علوم انسانی - Ensani
پایگاه مرجه دانش - Civilica
پایگاه مرجع مجلات علمی
مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری

 News

 Statistics

Number of Journals20
Number of Issues513
Number of Articles4,444
Article View8,509,646
PDF Download4,507,338
امین‌زاده, ., فریدونی, . (2024). بازپژوهی فقهی- روایی شبهه بیع‌العینه در ابزارهای بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران. Islamic Political Thought, 13(2), 181-218. doi: 10.30497/ifr.2024.245777.1874
سید محمد امین‌زاده; محمدمهدی فریدونی. "بازپژوهی فقهی- روایی شبهه بیع‌العینه در ابزارهای بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران". Islamic Political Thought, 13, 2, 2024, 181-218. doi: 10.30497/ifr.2024.245777.1874
امین‌زاده, ., فریدونی, . (2024). 'بازپژوهی فقهی- روایی شبهه بیع‌العینه در ابزارهای بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران', Islamic Political Thought, 13(2), pp. 181-218. doi: 10.30497/ifr.2024.245777.1874
امین‌زاده, ., فریدونی, . بازپژوهی فقهی- روایی شبهه بیع‌العینه در ابزارهای بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران. Islamic Political Thought, 2024; 13(2): 181-218. doi: 10.30497/ifr.2024.245777.1874

بازپژوهی فقهی- روایی شبهه بیع‌العینه در ابزارهای بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران

تحقیقات مالی اسلامی
Article 2, Volume 13, Issue 2 - Serial Number 28, November 1402, Pages 181-218    PDF (1.05 M)
Document Type: علمی - پژوهشی (فقه مالی اسلامی)
DOI: 10.30497/ifr.2024.245777.1874
Authors
سید محمد امین‌زاده* 1; محمدمهدی فریدونی2
1عضو هیأت علمی، دانشگاه طلوع مهر، قم، ایران
2کارشناس، مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات مالی اسلامی، سازمان بورس و اوراق بهادار، تهران، ایران
Receive Date: 20 January 2024,  Revise Date: 13 May 2024,  Accept Date: 08 July 2024 
Abstract
«بیع العینه» یکی از موضوعات مبنایی مربوط به ابزارهای مالی اسلامی در بازار سرمایه است که تعدادی از ابزارهای بازار سرمایه را با چالش شرعی مواجه می­کند. در این مقاله به شیوه تحلیلی-توصیفی، حکم فقهی بیع‌العینه مورد بازپژوهشی قرار گرفته و پس از بیان دیدگاه­های فقها به بررسی ادله خاص پیرامون آن پرداخته شده است. براساس نظر غالب فقهی، قدر متیقن آن است که حرمت و بطلان بیع‌العینه به‌جایی اختصاص دارد که دو شرط وجود داشته باشد: الف) با ترکیب دو عقد بیع که یکی نقد و دیگری نسیه باشد، مواجه باشیم؛ و ب) بیع دوم در بیع اول شرط شود. یافته­های مقاله نشان می­دهد که نظر غالب فقهی، محل مناقشه است و از روایات وارده در این باب، حتی باوجود شروط مذکور، حکم حرمت و بطلان استنباط نمی­شود. در انتها ابزارهای بازار سرمایه که با شبهه بیع‌العینه مواجه هستند، بررسی شده است؛ نتایج تحقیق حاکی از آن است که ریپو متعارف، ترکیب بیع و اجاره به‌شرط تملیک و بیع به‌ضمیمه اختیار خرید و اختیار فروش، با توجه به بررسی صورت گرفته، هیچ‌یک از جهت شبهه بیع العینه، محکوم‌به حرمت یا بطلان نیستند.
Keywords
بیع‌العینه; ابزارهای مالی; بازار سرمایه; تأمین مالی
References
  1. آهنگران، محمدرسول (1400). بازپژوهی حیله‌های مشروع فرار از ربا با رویکرد فقه مقارن. مطالعات تطبیقی مذاهب فقهی، 1(1)، 7-30. DOI: 22034/fiqh.2021.59503
  2. ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق (1413ق). من لا یحضره الفقیه (‏جلد سوم، چاپ دوم) (على‌اکبر غفارى: مصحح). ایران، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین.
  3. ابن رشد، أبو الولید محمد بن أحمد (1425ق). بدایة المجتهد و نهایة المقتصد (جلد 3). مصر، القاهره: دارالحدیث.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1405ق). لسان العرب (چاپ 3). لبنان، بیروت: دارصادر.
  5. ابن­قدامه، أبو محمد (1388ق). المغنی (جلد 4). مصر، القاهره: مکتبة القاهره.
  6. أحمد بن محمد بن حنبل (1416ق). مسند الإمام أحمد بن حنبل. مصر، القاهره: دارالحدیث.
  7. اسلامی‎پناه، علی؛ و عباسیان، رضا (1388). ماهیت حقوقی اجاره به شرط تملیک. مطالعات حقوق خصوصی، 39(3)، 43-23.
  8. انصاری، حسین؛ و هاشمی، سیدحامد (1395). «قبح نقض غرض» با تأکید بر نظر امام خمینی(ره) در بحث حیله‌های فرار از ربا. پژوهشنامه متین، 18(70)، 1-25.‎
  9. انصاری، شیخ مرتضی (ق1415). المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات (ط- الحدیثة). ایران، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌.
  10. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1398). شورای فقهی (مصوبه جلسه 18). ایران، تهران: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
  11. تفرشی، محمدعیسی؛ وحدتی شبیری، سید حسن (1380). ماهیت حقوقی، احکام و آثار قرارداد «اجاره به‌شرط تملیک». مطالعه تطبیقی، 9(36)، 117-130.
  12. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیر شرائع اسلام (جلد 3). ایران، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  13. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1379). مجموعه محشی قانون مدنی. ایران، تهران: گنج دانش.
  14. حسینی عاملی، محمدجواد (بی‌تا). مفتاح الکرام (جلد 4). لبنان، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  15. حلی، حسن بن یوسف (بی‌تا). تذکره الفقها (جلد 10). ایران، قم: آل‌البیت(ع).
  16. خورسندیان، محمدعلی؛ و شنیور، قادر (1390). ماهیت عقد مرکب در فقه و حقوق موضوعه. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 2(4)، 87-110.
DOI: 10.22075/feqh.2017.1863

  1. رستمی، سید فاضل؛ افسری، سالم؛ و احمدی، ابوبکر (1397). حکم بیع عینه در فقه مذاهب اسلامی. مطالعات فقه و اصول، 1(1)، 91-106. DOI: 34785/J016.2018.994
  2. رضایی دوانی، مجید (1400). درس گفتارهای فقهی، کتاب ربا، حضرت آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی. ایران، قم: مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی موسوی اردبیلی(ره).
  3. زحیلی، وهبه (1432ق). المعاملات المالیه المعاصره. سوریه، دمشق: دارالفکر.
  4. سجادی، سیدمحسن؛ و رضایی دوانی، مجید (1400). نظام مالی اسلامی: مجموعه مقالات نکوداشت شادروان دکتر محمدنقی نظرپور. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  5. سعدی، حسینعلی؛ و اکبری، محمود (1396)، بررسی فقهی ماهیت عقد اجاره به‌شرط تملیک در بانکداری بدون ربا جمهوری اسلامی ایران، پژوهش‌نامه فقه اجتماعی، 6(11)، 31-69. DOI: 30497/fiqh.2017.2279
  6. شکری، فاطمه؛ و حسینی، سید مصطفی (1400). بیع عینه و رابطه‌ آن با ربا. رهیافت‌های نوین در مطالعات اسلامی، 2(6)، 221-252.
  7. سازمان بورس و اوراق بهادار (1390- الف). شورای عالی (دستورالعمل اجرایی معاملات سلف استاندارد در بورس کالای ایران). ایران، تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
  8. سازمان بورس بورس و اوراق بهادار (1390-ب). شورای عالی (دستورالعمل انتشار اوراق اجاره). ایران، تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
  9. سازمان بورس و اوراق بهادار (1400). مصوبات کمیته تخصصی فقهی. ایران، تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
  10. شوکانی، محمد بن علی (1413ق). نیل األوطار (جلد 5). مصر القاهره: دارالحدیث.
  11. طباطبائی، سید علی بن محمد (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثة). ایران، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام‌.
  12. طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فـی فقـه الامامیـه (جلد 5، چاپ 3). ایران، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
  13. عشایری منفرد، محمد (1399). حکم فقهی بازخرید شرط شده در ضمن عقد بیع؛ مطالعه موردی قرارداد ریپو. اقتصاد اسلامی، 20(79)، 65-85.
  14. کاتوزیان، ناصر (1381). حقوق مدنی، عقود معین. ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  15. کافی کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏ (1407ق). دارالکتب الإسلامیه (جلد پنجم، چاپ چهارم) (على‌اکبر غفارى و محمد آخوندی: مصححان)، ایران، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین.
  16. مجلسی، محمدباقر (1404). مرآه العقول فی شرح اخبار آل‌الرسول(ص) (جلد 19). ایران، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  17. محقق کرکی، شیخ نورالدین علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. ایران، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
  18. مطهری، مرتضی (1364). ربا بانک بیمه (چاپ اول). ایران، تهران: صدرا.
  19. معصومی‌نیا، علی (1398). بیع‌العینه: بررسی فقهی و کاربرد آن در اختیار معامله تبعی و اوراق تورق. معرفت اقتصاد اسلامی، 10(20)، 49-65.
  20. مفید، محمد بن محمد (1413ق). المقعنة. ایران، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید رحمة‌الله‌علیه‌
  21. مقدس اردبیلی، احمد بن محمـد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان (جلد 9). ایران، قم: مؤسسه النشر اسلامی.
  22. موسویان، سیدعباس (1389). اوراق سلف ابزاری برای تأمین مالی پروژه­های بالادستی صنعت نفت. اقتصاد اسلامی، 10(39). 85-116.
  23. موسویان، سیدعباس؛ کاتوزیان، محمدرضا، طالبی، محمد؛ و حاجیان، محمدرضا (1395). توافق‌نامه بازخرید (ریپو) در بازار بین‌بانکی اسلامی. اقتصاد اسلامی، 15(60)، 81-
  24. موسوی‌ خمینی، روح‌الله (1397). البیع (جلد 5). عراق، نجف: الآداب.
  25. موسوی ‌خمینی، روح‌الله (1399). تحریرالوسیله (جلد 1). ایران، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  26. میرمعزی، سیدحسین. (1385). حیله‌های ربا. اقتصاد اسلامی، 6(24)، 95-130.
  27. نائینی، میرزامحمد حسین غروی (1373ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. ایران، تهران، المکتبه المحمدیه.
  28. نجفی خوانساری، موسی (1379). منیه الطالب فی شرح المکاسب (چاپ اول). ایران، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  29. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام (جلد 28). لبنان، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  30. نفری، جواد؛ و عندلیبی، علی (1401). پژوهشی در حیل تخلص از ربا با تأکید بر بیع عینه. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 14(28)، 325-348.
  31. وفادار، علی (1387). اجاره به‌شرط تملیک. مطالعات حقوق خصوصی، 38(1)، 351-372. DOR: 1001.1.25885618.1387.38.1.16.3
  32. هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار (1397). دستورالعمل معاملات اوراق اختیار فروش تبعی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران. ایران، تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
Reference

  1. Ahangaran, M, R., (2021). Revisiting Lawful Tricks to Evade Usury with a Comparative Jurisprudence Approach. Comparative Studies of Jurisprudence Schools, 1(1), 7-30. DOI: 22034/fiqh.2021.59503
  2. Ahmad, I, M, I, H., (1995). Musnad Ahmad ibn Hanbal. Cairo, Egypt: Dar al-Hadith. (In Arabic).
  3. Al-Kulayni, M, I, Y., (1986). Al-Kafi (Volume 5, 4th Edition) (Edited by Ali Akbar Ghafari and Muhammad Akhund). Qom, Iran: Islamic Publications Office, Society of Seminary Teachers of Qom. (In Arabic).
  4. Al-Majlisi, M, B., (1983). Mir’aat al-Uqool fi Sharh Akhbar Aal al-Rasool (Volume 19). Tehran, Iran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah. (In Arabic).
  5. Al-Mufid, M, I, M., (1992). Al-Muqni‘ah. Qom, Iran: Global Millennium Congress of Sheikh al-Mufid. (In Arabic).
  6. Al-Muhaqqiq al-Karaki, S, I, A., (1993). Jami‘ al-Maqasid fi Sharh al-Qawa’id. Qom, Iran: Al al-Bayt Institute. (In Arabic).
  7. Al-Naini, M, H, A., (1953). Minyat al-Talib fi Hashiyat al-Makasib. Tehran, Iran: Al-Maktaba al-Muhammadiyya. (In Arabic).
  8. Al-Najafi, M, H., (1983). Jawahir al-Kalam (Volume 28). Beirut, Lebanon: Dar Ihya al-Turath al-Arabi. (In Arabic)
  9. Al-Shawkani, M, I, A., (1992). Nayl al-Awtar (Volume 5). Cairo, Egypt: Dar al-Hadith. (In Arabic).
  10. Al-Tusi, M, I, A., (1967). Al-Mabsut fi Fiqh al-Imamiyyah (Volume 5, 3rd Edition). Tehran, Iran: Al-Maktaba al-Murtazawiyyah. (In Arabic).
  11. Ansari, H; & Hashemi, S, H., (2016). The Wrong of Contradicting Purpose with Emphasis on Imam Khomeini's View on Usury-Evasion Tricks. Matin Research, 18(70), 1-25. (In Pesaian).
  12. Ashayeri Monfared, M., (2021). The Jurisprudential Ruling of Conditional Buyback in Sale Contracts: A Case Study of Repo Agreements. Islamic Economics, 20(79), 65-85. (In Pesaian).
  13. Ansari, M., (1994). The Forbidden Gains, Sales, and Options (Modern Edition). Qom, Iran: Global Congress of Commemoration of Sheikh Ansari. (In Arabic).
  14. Eslami Panah, A; & Abbasian, R., (2009). Legal Nature of Lease-Purchase Agreements. Private Law Studies, 39(3), 43-23. (In Pesaian).
  15. Feleming, M., (2003). The Repurchase Agreement Refined: GCF Repo; Federal Reserve Bank of New York.
  16. Hilli, H, I, Y., (n.d.). Tadhkirat al-Fuqaha (Volume 10). Qom, Iran: Al al-Bayt (A). (In Pesaian).
  17. Hosseini Ameli, M, J., (n.d.). Miftah al-Karamah (Volume 4). Beirut, Lebanon: Dar Ihya al-Turath al-Arabi. (In Pesaian).
  18. Ibn Babawayh, M, I, A., (1992). Man La Yahduruh al-Faqih (Volume 3, 2nd Edition) (edited by Ali Akbar Ghafari). Qom, Iran: Islamic Publications Office, Society of Seminary Teachers of Qom. (In Arabic).
  19. Ibn Manzur, M, I, M., (1984). Lisan al-Arab (3rd Edition). Beirut, Lebanon: Dar Sadir. (In Arabic).
  20. Ibn Qudamah, A, M., (1988). Al-Mughni (Volume 4). Cairo, Egypt: Cairo Library. (In Arabic).
  21. Ibn Rushd, A., (2004). The Distinguished Jurist's Primer (Volume 3). Cairo, Egypt: Dar al-Hadith. (In Arabic).
  22. Jafari Langroudi, M, J., (2000). Annotated Collection of the Civil Code. Tehran, Iran: Ganj-e Danesh. (In Pesaian).
  23. Katouzian, Nasser (2002). Civil Law: Specific Contracts. Tehran, Iran: Company of Joint Publication. (In Pesaian).
  24. Mousavi Khomeini, R., (2019). Al-Bay’ (Volume 5). Najaf, Iraq: Al-Adab. (In Pesaian).
  25. Mousavi Khomeini, R., (2021). Tahrir al-Wasilah (Volume 1). Tehran, Iran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works. (In Pesaian).
  26. Khorsandian, M, A; & Shanivar, Q., (2011). The Nature of Compound Contracts in Jurisprudence and Civil Law. Islamic Jurisprudence and Law Studies, 2(4), 87-110. DOI: 22075/feqh.2017.1863 (In Pesaian).
  27. Masoumi Nia, A., (2019). Bay‘ al-‘Inah: Jurisprudential Analysis and Its Application in Put Option and Tawarruq Bonds. Islamic Economic Knowledge, 10(20), 49-65. (In Pesaian).
  28. Mirmazi, S, H., (2006). Usury Tricks. Islamic Economics, 6(24), 95-130. (In Pesaian).
  29. Motahari, M., (1985). Usury, Banking, and Insurance (1st Edition). Tehran, Iran: Sadra. (In Pesaian).
  30. Mousavian, S, A., (2010). Sukuk Forward Contracts as a Financing Tool for Upstream Oil Projects. Islamic Economics, 10(39), 85-116. (In Pesaian).
  31. Mousavian, S, A; Katouzian, M, R; Talebi, M; & Hajian, M, R., (2016). Repurchase Agreements (Repo) in the Islamic Interbank Market. Islamic Economics, 15(60), 81-111. (In Pesaian).
  32. Muqaddas Ardabili, A, I, M., (1982). Majma‘ al-Fa’ida wa al-Burhan fi Sharh Irshad al-Adhhan (Volume 9). Qom, Iran: Islamic Publishing Institute. (In Arabic).
  33. Nafari, J; & Andlibi, A., (2022). A Study of Tricks to Escape Usury with Emphasis on Bay‘ al-‘Inah. Islamic Jurisprudence and Law Studies, 14(28), 325-348. (In Persian).
  34. Najafi Khansari, M., (2000). Minyat al-Talib fi Sharh al-Makasib (1st Edition). Qom, Iran: Islamic Publications Office, Society of Seminary Teachers of Qom. (In Persian).
  35. Rezaei Dowlatabadi, M., (2021). Jurisprudential Lectures on Riba by Grand Ayatollah Mousavi Ardabili. Qom, Iran: Center for Compilation and Publication of the Works of Grand Ayatollah Mousavi Ardabili.
  36. Rostami, S, F; Afsari, S; & Ahmadi, A., (2018). The Ruling of Bay‘ al-‘Inah in Islamic Schools of Jurisprudence. Studies in Fiqh and Usul, 1(1), 91-106. DOI: 34785/J016.2018.994 (In Persian).
  37. Sadi, H, A; & Akbari, M., (2017). A Jurisprudential Examination of Lease-Purchase Agreements in Islamic Banking of the Islamic Republic of Iran. Social Jurisprudence Research, 6(11), 31-69. DOI: 30497/fiqh.2017.2279 (In Persian).
  38. Sajjadi, S, M; & Rezaei Dowlatabadi, M., (2021). Islamic Financial System: A Collection of Articles in Memory of Dr. Mohammad Naqi Nazarpoor. Tehran, Iran: SAMT. (In Persian).
  39. Securities and Exchange Organization (2021). Resolutions of the Specialized Sharia Committee. Tehran, Iran: Securities and Exchange Organization. (In Persian).
  40. Securities and Exchange Organization (2018). Instructions for Trading Put Options in Tehran Stock Exchange and Iran Fara Bourse. Tehran, Iran: Securities and Exchange Organization. (In Pesaian).
  41. Securities and Exchange Organization (2011-a). Standard Forward Trading Instructions on the Iran Commodity Exchange. Tehran, Iran: Securities and Exchange Organization. (In Pesaian).
  42. Securities and Exchange Organization (2011-b). Ijara Bonds Issuance Instructions. Tehran, Iran: Securities and Exchange Organization. (In Pesaian).
  43. Sharia Sharia Supervisory Board of the Central Bank of Iran (2019). Resolution of the 18th Session. Tehran, Iran: Central Bank of the Islamic Republic of Iran. (In Persian).
  44. Shokri, F; & Hosseini, S, M., (2021). Bay‘ al-‘Inah and Its Relation to Usury. New Approaches in Islamic Studies, 2(6), 221-252. (In Persian).
  45. Tabatabai, S, A, I, M., (1997). Riyadh al-Masa’il fi Tahrir al-Ahkam bil-Dalail (Modern Edition). Qom, Iran: Al al-Bayt Institute. (In Arabic).
  46. Tafreshi, M; & Vahdati Shabiri, S, H., (2001). Legal Nature, Rules, and Effects of "Lease-Purchase Agreements. Comparative Studies, 9(36), 117-130. (In Persian).
  47. Vafadar, A., (2008). Lease-Purchase Agreements. Private Law Studies, 38(1), 351-372. DOR: 1001.1.25885618.1387.38.1.16.3 (In Persian).
  48. Zayn al-Din, I A., (Shahid Thani) (1992). Masalik al-Afham ila Taqrir Shara’i al-Islam (Volume 3). Qom, Iran: Islamic Knowledge Institute. (In Arabic).
  49. Zuhayli, W., (2010). Modern Financial Transactions. Damascus, Syria: Dar al-Fikr. (In Arabic).
  50. World Bank (2010). Repo Markets: Background Note. Washington, DC.
Statistics
Article View: 252
PDF Download: 285


Journal management system. designed by sinaweb