1استاد، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.
2استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.
Receive Date: 18 February 2024,
Accept Date: 01 June 2024
Abstract
از مهم‌ترین رسالت‌های تربیت اسلامی در مسیر بسترسازی برای شکوفایی فطرت الهی انسان‌ها، که خیرخواهی و نوع‌دوستی مصداق بارز آن است، پیش‌گیری از ایجاد هرگونه مسئولیت مدنی و ضمان قهری برای افرادی است که به قصد احسان و نیکی به دیگران، مبادرت به انجام عملی نموده‌اند و در اثنای آن عمل، برحسب اتفاق و یا نیاز، باعث ایراد ضرر و زیان به غیر شده‌اند. قاعده فقهی «احسان» که از پشتوانه کتاب و سنت برخوردار است و فقهای شیعه در لابه‌لای کتب ژرف خویش مصادیق متعددی از آن را بیان نموده‌اند، بیانگر همین امر است. نوشتار حاضر با نگاهی نوین، قاعده احسان را ضمن واکاوی ادله آن به مثابه یک قاعده فقه‌تربیتی تبیین نموده است و سپس با احصای ملاک‌ها و معیارهای تربیتی ارزشمندبودن اعمال نیکوکارانه، بازتاب‌های تربیتی آن را در قالب رابطه انسان با انسان مورد مطالعه قرار داده است. وانگهی، تأمل در تطبیقات و دلالت‌های تربیتی قاعده احسان نیز دور از نظر نگارندگان نبوده است.
برزینکا، ولفگانـگ (1371). نقـش تعلـیم و تربیـت در جهـان امـروز (مهرآفاق بایبوردی، مترجم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بنی‌اسد، رضا (1395). راهبردهای تحقیق خیر فردی و خیر اجتماعی در فضای مجازی. اولین همایش خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران) ، بنیاد خیریه راهبردی آلا، صص. 1 و 12.
بهشتی، محمد (1387). مبانی تربیت از دیدگاه قرآن. تهران: پژوهشگاه فرهنگی و اندیشه.
دیالمه، نیکو و عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه (1398). دلالت‌های تربیتی حرمت اذلال نفس به‌مثابه یک قاعده فقهی. دوفصلنامه علمی پژوهشی مطالعات فقه تربیتی، سال 6 ، شماره 11.
سجادی، سیدابراهیم (1388). قرآن و بازتاب تربیتی روابط چهارگانه انسان. نشریه پژوهش‌های قرآنی، سال 15، شماره‌های 59-60.
شارع‌پور، محمود (1387). جامعه‌شناسی آموزش و پرورش. تهران: سمت.
صحابی، فاطمه، سلمان ایزدی، ناصر و خاتمی، سیدجواد (1397). نگاهی نو به قاعده احسان از دیدگاه فقهی و روایی و تحولات اجتماعی امروز. دومین همایش ملی خیر ماندگار، بنیاد خیریه راهبردی آلا، 10 و 11 دی.
طاهری، حبیب‌الله (1378). قواعد فقه (جلد 2). قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
مطهری، مرتضی (1368). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1393). تفسیر نمونه (جلد 2). تهران: دارالکتب‌الاسلامیة.
منافی‌نژاد، کاظم و مهدوی‌خواه، علی (1391). رسالت مدرسه در تربیت شهروند جهانی. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی آموزش و جهانی شدن. تهران: مرکز مطالعات جهانی شدن.
