News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 512 |
| Number of Articles | 4,441 |
| Article View | 8,474,633 |
| PDF Download | 4,497,676 |
تحلیل انتقادی دیدگاه کمینه گرایی در مواجهه با آموزه تقیه با تأکید بر آراء آیت الله سیستانی | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 5, Volume 17, Issue 2 - Serial Number 34, January 1403, Pages 93-125 PDF (1.04 M) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/qhs.2024.244925.3822 | ||
| Authors | ||
| محمدرضا شاهرودی1; علی ثقفیان* 2 | ||
| 1دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 20 August 2023, Revise Date: 09 January 2024, Accept Date: 21 January 2024 | ||
| Abstract | ||
| تقیه، یکی از آموزه‌های پراهمیت در میان تعالیم حدیثی امامان شیعه (علیهم‌السلام) است که در هنگامه‌ی رخ‌داد تعارض در میان روایات، به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های رفع اختلاف ادله توسط دانشمندان اسلامی مورد استفاده قرارمی‌گیرد. از جمله بحث‌های مناقشه برانگیز پیرامون تقیه، گستره‌ی کاربست آن در میان احادیث است. برپایه‌ی داده‌های پیشینی تحقیقِ حاضر درمی‌یابیم که پاره‌ای از دانشمندان شیعه برای تقیه نقش پررنگی در زمره روایات و پدیدایی اختلاف‌حدیث قائل شده‌اند؛ در حالی‌که مطالعات پسینی و تطبیقی، نشانگر واقعیتی برخلاف آن است. بر این پایه، این سؤال اساسی پیش می‌آید که میزان گستردگی تقیه در میان روایات و نیز مقدار تأثیر آن بر تعارض و اختلاف احادیث از چه کمیتی برخوردار است؟ آیت‌الله سیستانی از جمله اندیشمندانی است که تلاش‌کرده با دیدگاهی نو به بحث پیرامون پدیده‌ی اختلاف‌حدیث و ارتباط آن با آموزه‌ی تقیه بپردازد. دلیل تمرکز این پژوهش بر آراء آیت الله سیستانی، بررسی دلائل و چگونگی اتخاذ رویکرد کمینه گرا از سوی ایشان در گستره‌ی کاربرد تقیه در میان آموزه‌های شیعی است که در پی آن از دایره‌ی مؤلفه‌های مفهومی تقیه کاسته شده و درنتیجه از تبعات احتمالی گستردگی آن در مجموعه روایات شیعی کاسته می‌شود. مطالعه‌ی آثار ایشان حاکی ازآن است که مقوله‌هایی همچون: «تعیین مؤلفه‌های محدودکننده در تعریف تقیه»، «اعتقاد به توانایی اصحاب در شناسایی تقیه و پالایش کتب حدیثی از آن»، «تأکید برعوامل دیگری جز تقیه در ایجاد اختلاف‌حدیث»، «رد دلالت احادیث اخذ روایات مخالفت با عامه»، «قیاس اولویت در احکام فقهی»، «لحاظ بافت تاریخی حیات ائمه (ع)» و «لحاظ شرایط اضطراری و موقت برای تقیه» از جمله دلائل ایشان برای دیدگاه مذکوراست. ادله‌ی این دیدگاه درصدد منتفی دانستن نقش تقیه در اختلاف حدیث و تعارضات روایی است؛ مسئله‌ای که در برخی موارد با تأملاتی از سوی نگارندگان این مقاله مواجه شده و امکان پذیرش مطلق دیدگاه ایشان را دچار تردید ساخته است | ||
| Keywords | ||
| تقیه; اختلاف حدیث; کمینه گرایی; آیت الله سیستانی; تعارض ادله | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، (بی‌تا). الذریعة الی تصانیف الشیعة. بیروت: دار الأضواء.
ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: دار سید الشهداء للنشر.
ابن ادریس، محمدبناحمد، (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن بابویه، محمد بن علی، (۱۳۷۸ق). عیون أخبار الرضا علیه السلام. تصحیح مهدی لاجوردی. تهران: جهان.
ابن بابویه، محمد بن علی، (۱۳85ش). علل الشرایع. قم: کتاب فروشى داورى
ابن بابویه، محمد بن علی، (1403ق). معانی الاخبار. تصحیح علی اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن بابویه، محمد بن علی، (۱۴۱۳ق). من لا یحضره الفقیه. تصحیح علیاکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن فرحون، إبراهیم بن علی، (بی‌تا). الدیباج المذهب فی معرفة أعیان علماء المذهب. تصحیح أبوالنور محمد الأحمدی. قاهره: دار التراث.
ابن قولویه، جعفر بن محمد، (۱۳۵۶ش). کامل الزیارات. تصحیح عبدالحسین امینی. نجف: المطبعة المرتضویة.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت: دار الصادر.
ابوزهرة، محمد، (بی‌تا-الف). الامام الصادق (حیاته و عصره، آرائه و فقهه). قاهره: دار الفکر العربی.
ابوزهرة، محمد، (بی‌تا-ب). تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیاسة و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیه. قاهره: دار الفکر العربی.
احمدی، حاجی محمد اسماعیل. (1397ش). تقیه و کارکرد آن از منظر فقه امامیه. (پایان نامه کارشناسی ارشد). جامعه المصطفی العالمیه، مشهد، ایران.
اخلاقی، حسنعلی؛ حائری، محمدحسن (1391ش). «نقد و بازخوانی نظریه پالایش منابع حدیثی معتبر از روایات تقیه‌ای». علوم حدیث. 17 (64)، 138-159.
ازهری، محمدبناحمد، (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
اسماعیلی، مریم. (1397ش). اصل کتمان سر در مکتب امامان شیعه. (رساله دکتری). دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، قم، ایران.
اصفهانی، محمد حسین، (1409ق). بحوث فی الفقه. قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
اکبری، ندا. (1398ش). ملاک‌های روایات تقیه‌ای (کلامی، سیاسی، فقهی). (رساله دکتری). دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.
انصاری، مرتضى، (۱۴۱۶ق). فرائد الأصول. قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
انصاری، مرتضی، (1411ق). رسالة فی التقیه. قم، دارالذخائر.
انصاری، مرتضی، (1414ق). رسائل فقهیه. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بحرانی، یوسف بن احمد، (۱۳۶۳ش). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
برقی، احمد بن محمد، (۱۳۷۱ش). المحاسن. تصحیح جلالالدین محدث. قم: دار الکتب الإسلامیة.
بهبهانی، وحید، (1416ق). الرسائل الأصولیة. قم: موسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی.
جلالی، مجید. (1394ش). فواید و مشکلات صدور حدیث در شرایط تقیه. (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
حر عاملی، محمد بن حسن، (۱۳۷۲ش). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. تصحیح جمعی از مؤلفان. تهران: مکتبة الاسلامیه.
حر عاملی، محمد بن حسن، (۱۴۰۹ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. تصحیح محمدرضا حسینی جلالی. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، (۱۴۲۲ق). تاریخ بغداد. بیروت: دار الغرب الإسلامی.
خمینی، سید روح الله مصطفوی، (1363ش). کشف الأسرار. تهران، انتشارات سید جمال.
خمینی، سید روح الله مصطفوی، (1415ق). المکاسب المحرمة. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى( س)
خوئی، سید ابوالقاسم، (۱۳۷۲ش). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی جا، بی نا.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، (۱۴۰۵ق). سیر أعلام النبلاء. تصحیح شیخ شعیب الأرناؤوط. بیروت: مؤسسة الرسالة.
سیستانی، سید علی، (بی‌تا). تعارض الأدله و اختلاف الأحدیث. مقرر سید هاشم هاشمی، بی جا، بی نا.
شافعی، محمد بن ادریس، (۱۴۰۳ق). الأم. بیروت: دار الفکر.
شم آبادی، مرضیه؛ حسینی، بی بی زینب؛ رضاداد، علیه. (۱۴۰۰). «تاریخ گذاری روایات افتاء تقیه ای با روش تحلیل متن و اسناد». پژوهش‌های قرآن و حدیث، جلد 54، ش دوم، صص423-393.
شهرکانی، ابراهیم اسماعیل، (۱۴۳۰ق). معجم المصطلحات الفقهیة. قم: ذوی القربی.
صفار، محمد بن حسن، (۱۴۰۴ق). بصائر الدرجات. تصحیح محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
صفری فروشانی، نعمت الله، (۱۳۸۱ش). نقش تقیه در استنباط. قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
طبرسى، احمد بن على، (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج. تصحیح محمد باقر خرسان. مشهد: نشر مرتضی.
طوسی، محمد بن حسن، (۱۳۹۰ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. تصحیح حسن الموسوی خرسان. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن، (۱۴۰۷ق). تهذیب الأحکام. تصحیح حسن الموسوی خرسان. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن، (۱۴۲۰ق). فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول. تصحیح عبد العزیز طباطبایی. قم: مکتبة المحقق الطباطبائی.
عاملی، محمد بن جمال الدین، (بی‌تا). القواعد و الفوائد فی الفقه و الاُصول و العربیة. قم: کتاب فروشی مفید.
علوی، عبیر؛ ایازی، سید محمدعلی؛ میردامادی، سید مجتبی؛ منصوری، سعید (1401ش). «بازشناسی اسباب علمی و اجتماعی اختلاف روایات با تاکید بر نوآوری‌های آیت‌الله سیستانی». مطالعات فهم حدیث. 8 (16)، 33-51.
علیزاده، عطیه؛ فخلعی، محمد تقی؛ صابری، حسین (1393ش). «نگرشی تاریخی ـ تحلیلی به مرجّحیت مخالفت با عامّه در متون فقه امامیه و تأمّلاتی در آن». کاوشی نو در فقه. 21 (81)، 65-92.
فیض کاشانی، محمدمحسن، (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه السلام.
کاردان پور، محسن، (1390ش). «معیارهای شناخت احادیث تقیه آمیز». علوم حدیث، شماره 59، صص193-206.
کاشف الغطاء، جعفر، (بی‌تا). کشف الغطاء. اصفهان، مهدوی.
کاظمی تستری، اسدالله بن اسماعیل، (بی‌تا). کشف القناع عن وجوه حجیة الإجماع. بی جا، بی نا.
کرکی، علی بن حسین، (1409ق). رسالة فی التقیه. قم، مکتبة آیت الله المرعشی النجفی.
کشی، محمد بن عمر، (۱۴۰۹ق). اختیار معرفة الرجال- رجال الکشی. تصحیح حسن مصطفوی. مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۴۰۷ق). الکافی. تصحیح علیاکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مامقانی، عبدالله، (بی‌تا). تنقیح المقال فی علم الرجال. نجف: مطبعة المرتضویة.
مجلسی، محمد باقر، (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار. تصحیح جمعی از مؤلفان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدباقر، (۱۴۰۶ق). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. تصحیح مهدی رجایی و محمود مرعشی. قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
مجلسی، محمدتقی، (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. تصحیح حسین موسوى کرمانى، علی پناه اشتهاردى. قم: موسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
مرشدلو، رضا؛ رضایی کرمانی، محمدعلی؛ نقی زاده، حسن (1400ش). «بررسی نظریه محدث بحرانی پیرامون نقش حداکثری تقیه در تعارض اخبار»، فصلنامه پژوهش‌های اصولی، 8 (28)، 11-40.
مصطفوی، حسن، (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن. بیروت، لندن، قاهره: دار الکتب العلمیة- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
مفید، محمد بن محمد، (1413ق). تصحیح الاعتقادات الامامیه. تصحیح حسین درگاهی. قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن محمد، (1413ق). جوابات أهل الموصل فى العدد و الرؤیة. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید
نجاشی، احمد بن علی، (۱۳۶۵ش). رجال النجاشی. تصحیح موسی شبیری زنجانی. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة. مؤسسة النشر الإسلامی.
نیومن، آندره (۱۳۸۶ش). دوره شکل‌گیری تشیع دوازده امامی: گفتمان حدیثی میان قم و بغداد. قم: شیعه شناسی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، (۱۳۸۲ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام).
همدانی، رضا، (1376ش). مصباح الفقیه. قم، المؤسسة الجعفریة لاحیاء التراث.
یزدی، سید محمد کاظم، (1426ق). التعارض. قم: موسسه انتشارات مدین. | ||
|
Statistics Article View: 320 PDF Download: 332 |
||