
Number of Journals | 20 |
Number of Issues | 508 |
Number of Articles | 4,393 |
Article View | 8,247,391 |
PDF Download | 4,242,880 |
نسبت فلسفه و فقه براساس طبقهبندی علوم از دیدگاه فارابی و ابنسینا | ||
حکمت سینوی (مشکوه النور) | ||
Article 3, Volume 27, Issue 70, July 1402, Pages 59-82 PDF (889.37 K) | ||
Document Type: علمی ـ پژوهشی | ||
DOI: 10.30497/ap.2024.245815.1661 | ||
Author | ||
طاهره کمالی زاده* | ||
دانشیار فلسفه و حکمت اسلامی، پژوهشکده فلسفه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. | ||
Receive Date: 28 January 2024, Revise Date: 13 March 2024, Accept Date: 13 March 2024 | ||
Abstract | ||
طبقهبندی علوم از مباحث بنیادی در علمشناسی و معرفتشناسی به شمار میرود و در تعیین جایگاه و نقش و کارکرد هر یک از شاخههای علم تأثیرگذار است. با نظر به اهمیت بنیادی حکمت و شریعت، دو اصل محوری نزد حکمای مسلمان، طبقهبندی علوم (علوم اسلامی) گاهی براساس این دو امر تدوین و ترسیم شده است. مسئلة پژوهش، محور و معیار رویکرد فارابی و ابنسینا به نسبت میان فلسفه و فقه یا حکمت و شریعت است. برایناساس مبانی و لوازم و نتایج آن در هر یک از دو نظام فلسفة فارابی و ابنسینا بررسی شده است. روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی است. یافتههای پژوهش این است که هر دو فیلسوف با اعتقاد به سازگاری و تلائم فلسفه و دین بهفراخور، هم به شریعت و هم به فلسفه توجه و اهتمام داشتند؛ اما معیار و ملاکشان متفاوت بود. فارابی با رویکرد اصالت فلسفی و با مبانی سهگانه جهانشناختی، معرفتشناختی و اخلاقی، فقه و کلام را در ذیل حکمت عملی و مادون حکمت نظری قرار میدهد و ابنسینا با رویکرد اصالت دین و با مبنای الهیاتی، صناعت شارعه را علمی مستقل در ذیل حکمت عملی و بالاتر از علوم انسانی با منشأ الهی میداند و آن را علمی مستقل در کنار علم مدنی و نه منشعب از آن میشمارد؛ بهاینترتیب به علوم دینی با هویتی مستقل از فلسفه، اصالت و اعتبار میبخشد و بهنحوی شرایط جایگزینی شریعت را بهجای حکمت عملی در جریان فلسفۀ اسلامی فراهم میسازد و زمینه را برای دو علم اصول دین (کلام) و فروع دین (فقه) مهیا میکند. گویا ابنسینا تحقق فلسفه در جامعة اسلامی عصر خویش را در اسلامیسازی (بومیسازی) فلسفه و اعتبار و اصالت علوم دینی میبیند؛ ازاینرو نسبت به فارابی، دغدغۀ بیشتر و قویتری برای بومیسازی داشته، و درصدد بهروزرسانی فلسفه پیشینیان بوده است. | ||
Keywords | ||
ابنسینا; طبقهبندی علوم; فارابی; فقه; فلسفه | ||
References | ||
آملی، حیدر بن علی (1386). جامعالأسرار و منبعالأنوار (هانری کربن و عثمان یحیی، بهکوشش). تهران: علمی فرهنگی.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1315 ش). دانشنامۀ علائی یا حکمت بوعلی (احمد خراسانی، بهکوشش). تهران: چاپخانۀ مرکزی.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1908 م). مجموعه رسائل، مصر: مطبعة الهندیة بالموسکی.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (2008 م). مجموعه رسائل (فی الحکمة والطبیعیات): فی أقسام العلوم العقلیة (امین هندیه، بهکوشش). مصر: مطبعة الهندیة بالموسکی.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1375 ق). مدخل منطق شفا (ابراهیم مدکور، ابوالعلا عفیفی، بهکوشش). قاهره: المطبعة الامیریة.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (2001 م). الملة ونصوص أخری (محسن مهدی، بهکوشش). بیروت: دار المشرق.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (2017 م). منطقالمشرقیین. آمریکا: هنداوی.
اسدی، محمدرضا؛ بدرخانی، غلامرضا (1397). حکمت عملی در فلسفه سینوی؛ جایگاه، مبانی و علل کمرنگی آن. حکمت سینوی،ش60)، ص 27-45.
بکار، عثمان (1389). طبقهبندی علوم ازنظر حکمای مسلمان (محمدرضا مصباحی، مترجم). مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
بوذرینژاد، یحیی؛ خسروی، قاسم (1393). جایگاه دانشهای بشری در طبقهبندی علوم از دیدگاه فارابی، غزالی و خواجه نصیر طوسی. فصلنامه علمی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان، ش 6، ص 169-191.
خوارزمی، محمد بن احمد (1428 ق). مفاتیحالعلوم. بیروت: دار المناهل.
داوری، رضا (2536 شا/1354). مقام فلسفه در تاریخ دورۀ اسلامی ایران. تهران: دفتر برنامهریزی و مطالعات فرهنگی.
داوری، رضا (1348). طرح مسائل مربوط به انتقال فلسفۀ یونان به عالم اسلامی و تأثیر افلاطون و ارسطو در حکمت عملی فارابی. معارف اسلامی، سازمان اوقاف، ش 8، ص 106-112.
دلپذیر، جواد (1399). چیستی حکمت عملی و جایگاه آن در طبقهبندی علوم. حکمت اسلامی، ش 25، ص 121-140.
ذبیحی، محمّد (1397). حکمت عملی از دیدگاه سه فیلسوف مسلمان: فارابی، ابنسینا و ملاصدرا. تهران: سمت.
شریفی، حسامالدین؛ برادران مظفری، منصوره؛ معلمی، حسن (1397). جایگاه و روششناسی حکمت عملی از دیدگاه فارابی. حکمت اسلامی، ش 16، ص 105-124.
عامری، محمد بن یوسف (1367). الاعلام بمناقب الاسلام. تهران: بینا.
عرفة منسیة، مقداد (2013 م). الفارابی: فلسفة الدین وعلوم الإسلام. تونس: دار المدار الإسلامی.
فارابی، محمد بن محمد (1381). إحصاء العلوم (حسین خدیوجم، مترجم). تهران: علمی فرهنگی.
فارابی، محمد بن محمد (1992 م). التنبیه علی سبیل السعادة (جعفر آلیاسین، بهکوشش). بیروت: دار المناهل.
فارابی، محمد بن محمد (1969 م). الحروف (محسن مهدی، بهکوشش). بیروت: دار المشرق.
فارابی، محمد بن محمد (2002 م). السیاسة المدنیة (علی بولحم، بهکوشش). بیروت: دار و مکتبة الهلال.
فارابی، محمد بن محمد (1408 ق). منطقیات (محمّدتقی دانشپژوه، بهکوشش). قم: کتابخانه مرعشی.
قطبالدین شیرازی، محمود بن مسعود (1369). درة التاج لغرة الدباج. تهران: حکمت.
قنادینژاد، فرزانه؛ و حیدری، غلامرضا (1398). طبقهبندی علوم از دیدگاه دانشمندان دورة اسلامی از قرن دوم هجری تا عصر حاضر. مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ش 118، ص 2-17.
کدیور، محسن (1387). ابنسینا و طبقهبندی حکمت. جاویدان خرد، ش 9، ص 35-39.
کرامتی، یونس (1387). تأثیر دیدگاههای فارابی بر طبقهبندی علوم در اروپای سدههای میانه. کتابماه فلسفه، ش 17، ص2-7
کندی، یعقوب بن اسحاق (1950 م). رسائل الکندی الفلسفیة، قاهره: دار الفکر العربی.
مستقیمی، مهدیه سادات (1387). بررسی تطبیقی نظریه ابنسینا در باب طبقهبندی علوم. پژوهشهای فلسفی ـ کلامی، 1(37)، ص 175-198.
نتون، ایان ریچارد (1381). فارابی و مکتبش (گلبابا سعیدی، مترجم). تهران: موزۀ اسناد مجلس شورای اسلامی.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1356). اخلاق ناصری (مجتبی مینوی، بهکوشش). تهران: بینا.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1359). تلخیص المحصّل (نقدالمحصّل) (عبدالله نورانی، بهکوشش). تهران: دانشگاه تهران و مؤسسۀ مطالعات اسلامی مک گیل.
نیکوصفتراد، احمد؛ و سعیدیمهر، محمّد (1390). فلسفۀ مدنی و علم مدنی: نگاهی به حکمت عملی فارابی. مجلۀ پژوهشهای اخلاقی، ش 4، ص 31-46
واکر، پل.ای (1387). فلسفه دین فارابی، ابنسینا و ابنطفیل، عقل و الهام در اسلام (تد لاوسن، بهکوشش). تهران: انتشارات حکمت.
Bertolacci, Amos (2011). “On the Latin Reception of Avicenna’s Metaphysics before Albertus Magnus: An Attempt at Periodization” The Arabic, Hebrew and Latin Reception of Avicenna's Metaphysics,( Dag Nikolaus Hasse & Amos Bertolacci) .(eds.). De Gruyterp .p 197-224 Gutas, Dimitri (2002). “The Heritage of AvicennaThe Golden Age of Arabic Philosophy, 1000 ‑ ca. 1350, Edited by Janssens and Daniel de smet. Avicenna and his Heritage ,p:81-97. Gutas, Dimitri, (2016). Historical and social approaches to philosophy. Avicenna and after: the development of paraphilosophy: a history of science approach Islamic philosophy from the 12th to the 14th century. Bonn University Press . Goichon, A. M.(1969). "The Philosophy of Avicenna and its Influence on Medieval Europe "Delhi: Motilal Banarsidass .Publishing House Hasse, D.N (2008)."Influence of Arabic and Islamic Philosophy on theLatin west", Stanford Encyclopedia of Philosophy. Fakhry, Majid (2002). AL-Farabi, Founder of Islamic Neoplatonism, Oneworld, Oxford. Bouhafa, Feriel (2019). Ethics and Fiqh in al-Fārābī’s,Philosophy. Philosophy in the Islamic World in ContextEdited by Peter Adamson, p 11-29. | ||
Statistics Article View: 264 PDF Download: 266 |