News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,584,571 |
| PDF Download | 5,345,947 |
معناداری اسامی خداوند از منظر نصیرالدین طوسی و فاضل مقداد (با ابتنا بر دیدگاه ابنسینا دربارۀ معانی صفات واجب‌الوجود) | ||
| حکمت سینوی (مشکوه النور) | ||
| Article 9, Volume 27, Issue 70, July 1402, Pages 179-200 PDF (623.45 K) | ||
| Document Type: علمی ـ پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/ap.2024.245673.1655 | ||
| Authors | ||
| حسن عباسی حسین‌آبادی1; محمدعلی عباسیان چالشتری1; زینب شکیبی1; زینب بوستانی* 2 | ||
| 1دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری فلسفه وکلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران ، ایران | ||
| Receive Date: 31 December 2023, Revise Date: 11 March 2024, Accept Date: 12 March 2024 | ||
| Abstract | ||
| نصیرالدین طوسی پایه‌گذار جریان «خردورزی فلسفی» در مدرسة فلسفی کلامی حلّه به شمار می‌رود. صفت بارز این جریان فکری، توجّه جدی به مباحث «امور عامّه» است که آثار آن در مسائل خاص الهیاتی نیز دیده می‌شود. پژوهش پیش‌ِرو عهده‌دار تبیین مسئلۀ معناداری اسامی خداوند در برخی از آثار نصیرالدین طوسی و فاضل مقداد است که به پیروی از دیدگاه ابنسینا، با رویکرد تنزیهی تشریح شده است. ابنسینا که بر پایۀ قاعدۀ معرفت‌شناختی «ناممکن‌بودن انتزاع دو مفهوم از حقیقت بسیط»، به ترادف مفهومی صفات ذاتی خداوند باور داشت، برای پاسخ به اشکال مقدّری ناظر به معانی متفاوت صفات خداوند در گزاره‌های الهیاتی، طرحی سه‌گانه ارائه داد که دربرگیرندة سلب معنای مقابل، اضافه به مخلوق، یا ترکیبی از آن دو بود. نصیرالدین طوسی در آثار خود از نظریۀ ترادف مفهومی سخنی به میان نیاورد؛ ولی بدون ذکر نام ابنسینا، طرح سه‌گانۀ وی را در الفصول النصیریة به کار گرفت. البته طوسی به‌جای عنوان «معانی صفات»، بحث خود را بر پایۀ «معانی اسامی خداوند» و اقسام آن سامان داد؛ بدین‌لحاظ اللّه به‌عنوان «اسم ذات» به‌تنهایی، در دسته‌ای جداگانه‌ای قرار گرفت و طرح پیشین ابنسینا با ادبیات کلامی‌ـ فلسفی طوسی، به طرحی چهارگانه ارتقا یافت. بعدها فاضل مقداد در الأنوار الجلالیة، با ادبیات ساده‌تری آن طرح را تشریح و برخی ابهامات آن را مرتفع ساخت. حاصل دیدگاه تنزیهی محقّق طوسی آن است که اسامی متعدّد خداوند، دلالت بر تحقّق مبادی صفات در ذات احدی ندارند؛ ازاین‌رو اطلاق اسامی متعدد بر خداوند با بساطت ذات، سازگار است. | ||
| Keywords | ||
| ابنسینا; اسم ذات; الهیات تنزیهی; فاضل مقداد; معناداری اسامی خداوند; معنای اضافی; معنای سلبی; نصیرالدین طوسی | ||
| References | ||
|
قرآن کریم
نهج البلاغة (1414 ق) (علینقی فیض الاسلام، مترجم). قم: هجرت.
آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن (1403 ق). الذریعة إلى تصانیف الشیعة. بیروت: دار الأضواء.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1416 ق). الإشارات والتنبیهات. قم: نشر البلاغة.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1326 ق). أقسام العلوم العقلیة. در تسع رسائل فی الحکمة و الطّبیعیات. قاهره: دار العرب.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1404 ق الف). التعلیقات (سعید زاید، بهکوشش). قم: مکتبة آیةالله المرعشی.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1383). دانشنامۀ علائی (سید محمد مشکوة و محمد معین و تقی بینش، بهکوشش). تهران: مولی.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1404 ق ب). الشّفاء (إلهیات) (سعید زاید، بهکوشش). قم: مکتبة آیةالله المرعشی.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1404 ق ج). المبدأ والمعاد (عبداللّه نورانی، بهکوشش). تهران: مؤسّسۀ مطالعات اسلامی.
ابنسینا، حسین بن عبداللّه (1420 ق). النجاة من الغرق فی بحر الضّلالات (محسن بیدارفر، بهکوشش). قم: بیدار.
ابنطاوس، علی بن موسی (1417 ق). کشف المحجّة لثمرة المحجّة. قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
ابنمیثم، میثم بن علی (1404 ق). شرح نهج البلاغه. تهران: دفتر نشر الکتاب.
ابنمیثم، میثم بن علی (1406 ق). قواعد المرام فی علم الکلام (سیّد احمد حسینی، بهکوشش). قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
ابنمیمون، موسی بن میمون (1972 م). دلالة الحائرین (حسین آتای، بهکوشش). آنکارا: مکتبة الثقافة الدینیة.
اشعری، علی بن اسماعیل (1400 ق). مقالات الإسلامیین وإختلاف المصلّین (هلموت ریتر، بهکوشش). آلمان: فرانز شتاینر.
افضلی، سیّد محمّدمهدی (1389). طبقهبندی آموزههای اعتقادی در دورههای مختلف کلام اسلامی. دوفصلنامۀ عیار پژوهش در علوم انسانی، ش 3، ص 5ـ26.
افلاطون (1367). دورة آثار افلاطون (محمّدحسن لطفی و رضا کاویانی، مترجمان). تهران: خوارزمی.
جبرئیلی، محمّدصفر (1389). سیر تطوّر کلام شیعه (دفتر دوم: از عصر غیبت تا خواجهنصیر طوسی). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حسینی طهرانی، هاشم (1406 ق). توضیح المراد. تهران: مفید.
ذبیحی، محمّد (زمستان 1383). اتّحاد مفهومی و مصداقی ذات و صفات واجب تعالی از دیدگاه ابنسینا. فصلنامۀ اندیشۀ دینی، ش 13، ص 29-46.
زارعپور، محسن (اسفند 1401). بررسی و تحلیل نظریۀ نفی صفات در مدرسۀ کلامی حلّه. فصلنامۀ تحقیقات کلامی، 10(39)، ص 69ـ87.
سبحانی، محمدتقی؛ و رضایی، محمّدجعفر ( زمستان 1391). مدرسۀ کلامی اصفهان. فصلنامۀ تاریخ فلسفه، 3(11)، ص 111-138.
سعادت مصطفوی، سیدحسن (1393). دروس إلهیات نجات. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، یحیی بن حبش (1421 ق). مجموعه مصنّفات (هانری کربن و سیّد حسین نصر، بهکوشش). تهران: مؤسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شاهچراغ، سید مسیح؛ و برنجکار، رضا (1395)، الهیات سلبی در مدرسۀ کلامی حلّه، فصلنامۀ تحقیقات کلامی، ش 15، ص 61ـ82.
شوشتری، نوراللّه بن شریف الدین (1392). مجالس المؤمنین. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
شهیدی، سعیدهسادات (1388). عینیت مفهومی اوصاف الهی در فلسفة ابنسینا. دوفصلنامة حکمت سینوی، 13(42)، ص 103ـ124.
طوسی، محمّد بن حسن (1424 ق). تلخیص الشّافی (حسین بحرالعلوم، بهکوشش). قم: المحبین.
مفید، محمّد بن محمّد (1413 ق). أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات (ابراهیم انصاری، بهکوشش). قم: المؤتمر العالمی للشّیخ المفید.
طباطبائی، محمدحسین (1403 ق). نهایة الحکمة. قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی.
علامه حلّی، حسن بن یوسف (1413 ق). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد (حسن حسن‌زاده آملی، بهکوشش). قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی.
علیزمانی، امیرعبّاس (1386). سخن گفتن از خدا. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
فارابی، محمد بن محمد (1408 ق). المنطقیات (محمّدتقی دانشپژوه، بهکوشش). قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی.
فاضل مقداد، مقداد بن عبداللّه (1420 ق). الأنوار الجلالیة فی شرح الفصول النّصیریة (علی حاجیآبادی و عبّاس جلالینیا، بهکوشش). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
فاضل مقداد، مقداد بن عبداللّه (1376). شرح باب حادی عشر (حسن مصطفوی، مترجم). تهران: امیرکبیر.
فاضل مقداد، مقداد بن عبداللّه (1422 ق). اللّوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة (سید محمدعلی قاضی طباطبائی، بهکوشش). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فُلوطین (1366). دوره آثار فلوطین (محمّدحسن لطفی، مترجم). تهران: خوارزمی.
قاضی عبدالجبّار بن احمد (1384 ق). المغنی فی أبواب التوحید والعدل (جورج قنواتی، بهکوشش). قاهره: الدار المصریة.
نصیرالدین طوسی، محمّد بن محمّد (1425 ق). أجوبة مسائل النّصیریة (عبداللّه نورانی، بهکوشش). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نصیرالدین طوسی، محمّد بن محمّد (1407 ق). تجرید الإعتقاد (محمدجواد حسینی جلالی، بهکوشش). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
نصیرالدین طوسی، محمّد بن محمّد (1416 ق). شرح الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
نصیرالدین طوسی، محمّد بن محمّد (1420 ق). الفصول النّصیریة. در الأنوار الجلالیة فی شرح الفصول النّصیریة (علی حاجیآبادی و عبّاس جلالینیا، بهکوشش). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
نصیرالدین طوسی، محمّد بن محمّد (1413 ق). قواعد العقائد (حسن علی خازن، بهکوشش). بیروت: دار الغربة.
هدایتافزا، محمود (1396). استیفای عوامل مهجوریت ایده ترادف مفهومی در باب صفات الهی. پژوهشنامۀ فلسفه دین، 15(30)، ص 233ـ256.
هدایتافزا، محمود (1398). ایدۀ نفی صفات از ذات در آثار اندیشمندان امامیه. فصلنامۀ تحقیقات کلامی، 7(26)، ص 97ـ114.
یاسپرس، کارل (1363). آگوستین (محمّدحسن لطفی تبریزی، مترجم). تهران: خوارزمی. | ||
|
Statistics Article View: 495 PDF Download: 484 |
||