1دانشیار، گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
2دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
Receive Date: 14 December 2023,
Accept Date: 12 January 2024
Abstract
دیوان محاسبات کشور نهاد ناظری است که سابقه تأسیس آن به دوران مبارزات مشروطه‌خواهی ایرانیان باز می‌گردد. نهادی حدوداً یکصد ساله با شأنی برگرفته از اصل 101 متمم قانون اساسی مشروطه، و سپس اصول 54 و 55 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، که اگر چه هدف ایجاد آن از همان بدو تأسیس نظارت بر در دخل و خرج مملکت بود، اما این هدف در گذر زمان فراز و فرودهای متعدد به خود دیده است. با وجود چنین سابقه نظارتی دیوان محاسبات، این پژوهش سعی در این امر دارد تا با مطالعه توصیفی تحلیلی، و با مراجعه به اسناد و رویه‌های قانونی موجود، به این پرسش پاسخ دهد که «چالش‌ها و بایسته‌های حاکم بر صلاحیت نظارتی دیوان محاسبات کشور نسبت به عملکرد مالی دولت در نظام کنونی حقوق اداری ایران چیست؟»، پاسخی درخور و منطبق با قصد واضعان قانون اساسی از تأسیس این دیوان. پژوهشگران در این مقاله به این نتیجه رسیده‌اند که بدفهمی‌های فکری برجای مانده از دوران مشروطه در خصوص کارکردها و وظایف دیوان و متعاقباً عدم توانایی قوّه موسس اساسی بعد از انقلاب اسلامی ایران در برطرف نمودن آن بدفهمی‌ها، نهایتاً منجر به خروج بخش عمده‌ای از منابع مالی بیت‌المال از شمول نظارت دیوان و مآلاً فروکاستن این نظارت به اعتبارات بودجه کل کشور گردیده است، حال آنکه نظارت تمام‌عیار دیوان محاسبات بر عموم بیت‌المال ضرورتی انکارناپذیر است.
قوانین الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (1) و (2).
ابوالحسنی، محسن، رضایی‌زاده، محمدجواد و رستمی، ولی (1402). محدوده نظارتی دیوان محاسبات در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره 41، صص. 97-126. doi:10.22034/qjplk.2023.1856.1684
اسلامیان، مجتبی (1402). طرح اصلاح موادی از قانون دیوان محاسبات کشور. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: 23019200.
انصاری، ولی‌الله (1392). کلیات حقوق اداری. چاپ 10، تهران: میزان.
باباجانی، جعفر (1382). تحلیلی نظری پیرامون سیستم نظارت مالی کشور از منظر پاسخ‌گویی. مجله بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، شماره 31، صص. 97-130.
باباجانی، جعفر و همکاران (1392). مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی شهرداری‌ها (جلد 2). تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
پروین، خیرالله و شهبازی، علی (1373). سیری در تحولات حقوقی دیوان محاسبات از آغاز تا به امروز دیوان؛ محاسبات در آینه حقوق. نشریه مجلس و راهبرد، شماره 13، صص. 143- 160.
پیرنیا، حسین (1348). مالیه عمومی؛ مالیات‌ها و بودجه‌ها. تهران: کتابخانه ابن سینا.
دانشفرد، کرم‌الله و قزلباش، حسن (1389). بررسی نقش گزارش تفریغ بودجه در اعمال نظارت پارلمانی بر عملکرد دولت. مجله حسابداری مدیریت، شماره 4، صص. 203-226.
راسخ، محمد (1395). نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی. چاپ 3، تهران: دراک.
روزنامه رسمی (1359). مشروح مذاکرات جلسه علنی مجلس شورای اسلامی. جلسه 125، شماره 12085.
شفیعی سردشت، جعفر و همکاران (1395). اعمال نظارت‌ناپذیر قضایی دولت در نظام حقوقی ایران. مجله حقوقی دادگستری، شماره 96، صص. 125-153. doi:10.22106/jlj.2016.24722
صورت مشروح مذاکرات مجلس (1364). بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (جلد 3). تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (جلسه 52).
قاضی، ابوالفضل (1392). بایسته‌های حقوق اساسی. چاپ 47، تهران: میزان.
کدخدایی، عباسعلی و همکاران (1398). صلاحیت دیوان محاسبات کشور در نظارت مالی بر مؤسسات عمومی غیردولتی. فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره 23، صص. 20-43. doi:10.22034/qjplk.2019.146
الماسی، حسن و اشرف‌پور، ابوالفضل (1392). شناسایی مبانی قانونی و حقوقی تفریغ بودجه و جایگاه دیوان محاسبات کشور در تهیه آن. دوفصلنامه بررسی‌های حقوقی، شماره 5، صص 105-142.
محمدی، امین و همکاران (1398). دیوان محاسبات و مسئله پرداخت حقوق در دوره قاجار (1327-1329ق). فصلنامه علمی تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا، شماره 44، صص. 127-159. doi:10.22051/hii.2020.26698.2031
مرادخانی، فردین و بنده‌علی، فرشید (1397). صلاحیت دیوان محاسبات کشور در پاسداری از بیت‌المال با نگاهی به نقش نظارتی دیوان بر شهرداری‌ها. فصلنامه حقوق اداری، شماره 16، صص. 181-204.
مرادی‌نیا، محمدجواد (1394). تحلیل عملکرد دیوان محاسبات پس از مشروطه. فصلنامه گنجینه اسناد، شماره 98، صص. 32-47.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1375). تحولات و جایگاه قانونی دیوان محاسبات کشور. کد گزارش: 2701314.
مظفری، غلامحسین و همکاران (1395). ارائه الگوی پایدارسازی نظام درآمدی و تأمین منابع مالی شهرداری‌ها. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 4، صص. 24-44.
مولایی، آیت و بنده‌علی، فرشید (1399). ماهیت‌پژوهی نهادهای عمومی غیردولتی؛ چالش‌ها و بایسته‌ها. فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره 17، صص. 267-294.
ورعی، سیدجواد (1385). مبانی و مستندات قانون اساسی به روایت قانون‌گذار. قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
هاشمی، سیدمحمد (1391). حقوق اساسی (جلد 1). چاپ 11، تهران: میزان.
Committee on Basic Auditing Concepts (1973). A Statement of Basic Auditing Concepts, Sarasota, Fla: American Accounting Association.
Sarker, Abu Elias & Hassan, Mostafa (2010). "Civic Engagement and Public Accountability: An Analysis with Particular Reference to Developing Countries", 14th Annual IRSPM Conference (At The University Of Bern, April 7 - 9, Switzerland.
