دانشگاه امام صادق علیه السلام
معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه امام صادق علیه السلام
سامانه جامع رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران
پرتال نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری MSRT
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام - ISC
ISI Web of Science
Scopus Elsevier
SJR
پایگاه دوآج
پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی - SID
پایگاه مجلات تخصصی نور - Noormags
بانک اطلاعات نشریات کشور - Magiran
پرتال جامع علوم انسانی - Ensani
پایگاه مرجه دانش - Civilica
پایگاه مرجع مجلات علمی
مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری

 News

 Statistics

Number of Journals20
Number of Issues513
Number of Articles4,443
Article View8,509,448
PDF Download4,507,002
حسن‌زاده, ., فهیمی, ., امینی‌نسب, . (2023). بررسی فقهی و حقوقی «لزوم اثبات ادله» در دادرسی مدنی. Islamic Political Thought, 24(3), 463-494. doi: 10.30497/law.2024.244871.3401
مهدی حسن‌زاده; عزیزاله فهیمی; حمزه امینی‌نسب. "بررسی فقهی و حقوقی «لزوم اثبات ادله» در دادرسی مدنی". Islamic Political Thought, 24, 3, 2023, 463-494. doi: 10.30497/law.2024.244871.3401
حسن‌زاده, ., فهیمی, ., امینی‌نسب, . (2023). 'بررسی فقهی و حقوقی «لزوم اثبات ادله» در دادرسی مدنی', Islamic Political Thought, 24(3), pp. 463-494. doi: 10.30497/law.2024.244871.3401
حسن‌زاده, ., فهیمی, ., امینی‌نسب, . بررسی فقهی و حقوقی «لزوم اثبات ادله» در دادرسی مدنی. Islamic Political Thought, 2023; 24(3): 463-494. doi: 10.30497/law.2024.244871.3401

بررسی فقهی و حقوقی «لزوم اثبات ادله» در دادرسی مدنی

پژوهش‌نامه حقوق اسلامی
Article 4, Volume 24, Issue 3 - Serial Number 61, September 1402, Pages 463-494    PDF (648.52 K)
Document Type: مقاله پژوهشی
DOI: 10.30497/law.2024.244871.3401
Authors
مهدی حسن‌زاده1; عزیزاله فهیمی2; حمزه امینی‌نسب* 3
1دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.
2دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.‌
3دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.
Receive Date: 08 August 2023,  Accept Date: 20 November 2023 
Abstract
اگر چه به طور معمول در دادرسی مدنی، ارائه دلیل یا ادله‌ای که اصحاب دعوی برای اثبات مدعای خود بدان تمسک می‌جویند، با معذوریتی مواجه نیست، و اثبات ادعا یا دفاع در برابر آن، با ارائه دلیل به دادگاه صورت می‌گیرد، امّا در پاره‌ای موارد دسترسی به دلیل و ارائه آن به دادگاه میسّر نیست. در این وضعیت، «اثبات دلیل» به عنوان یک تمهید اجتناب‌ناپذیر برای اثبات دعوی رخ می‌نماید، و دلیل خود به موضوعی بدل می‌شود که مستلزم اثبات است. از آنجا که خواهان، یا بالفعل دارای دلیل و متمکن از ارائه آن به محکمه است و یا از ارائه دلیل قاصر است، توجیه «اثبات دلیل» به عنوان فرآیندی مضاعف در دادرسی مدنی و یافتن پاسخی درخور به چرایی آن ضروری می‌نماید. از این رو، در پژوهش حاضر سعی شده است تا «مبانی لزوم اثبات دلیل برای ذی‌نفع و مقام قضایی» معرفی شود. در نتیجه پژوهش، چهار مبنای «تعذر و تعسر»، «عدالت»، «ضرورت احقاق حق و جلوگیری از انسداد اثبات حق» و «اصل تناظر» به عنوان مبانی لزوم اثبات دلیل - بما هو دلیل - ضمن بررسی ماهوی هر کدام از مبانی پیش‌گفته و بررسی ارتباط آنان با یکدیگر استظهار گردید. در نهایت تحقیق، راقمان سطور دریافتند که تنها آن دلایلی نیاز به اثبات دارند که «موثر در سرنوشت دعوی و یا تغییردهنده حکم دادگاه» باشند.
Keywords
دادرسی مدنی; ادله اثبات دعوی; اثبات دلیل; اصل تناظر
References
  1. قرآن کریم.
  2. آقایی، بهمن (1387). فرهنگ حقوقی بهمن. چاپ 4، تهران: گنج دانش.
  3. ابن قدامه مقدسی، عبدالله‌بن‌احمد (1414ق). الکافی فی فقه‌الامام احمد (جلد 4). بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
  4. ابن قدامه مقدسی، عبدالله‌بن‌احمد (1388ق). المغنی (جلد 10). قاهره: مکتبة‌القاهرة.
  5. ابن مازه حنفی، محمود (1424ق). المحیط‌البرهانی فی الفقه‌النعمانی (جلدهای 8 و 9). بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
  6. ابن نجیم مصری، زین‌الدین (بی‌تا). الاشباه و النظائر (جلد 7). بیروت: دارالکتب‌الاسلامی.
  7. ابی‌عز حنفی، صدرالدین علی‌بن‌علی (1424ق). التنبیه علی مشکلات‌الهدایة (جلد 4). المملکة‌العربیة‌السعودیة: مکتبة‌الرشد ناشرون.
  8. اردبیلی، احمدبن‌محمد (1403‌ق). مجمع‌الفائدة والبرهان فی شرح ارشادالاذهان (جلد 12). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  9. امامی، سیدحسن (1376). حقوق مدنی (جلد 6). تهران: انتشارات اسلامیه.
  10. بستانی، فؤاد افرام (1370). فرهنگ ابجدی (ترجمه المنجدالابجدی). (رضا مهیار، مترجم). چاپ 1، تهران: انتشارات اسلامی.
  11. بهرامی احمدی، حمید (1388). قواعد فقه (مختصر هفتاد و هفت قاعده فقهی حقوقی با تطبیق بر قوانین) (جلد 1). چاپ 2، تهران: دانشگاه امام‌صادق (علیه‌السلام).
  12. پارساپور، محمدباقر و ذاکری‌نیا، حانیه (تابستان 1394). اقسام، احکام و آثار معاذیر عدم اجرای قرارداد. پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 19، شماره 2.
  13. تبریزی، میرزاجواد (1415ق). اسس‌القضا و الشهادة. چاپ 1، بی‌جا: مؤسسه امام‌الصادق (علیه‌السلام).
  14. تلبا، مهدی و ابراهیمی، علیرضا (1396). مقایسه عقیم شدن قرارداد در حقوق کامن‌لا با فورس ماژور، قاعده عسر و حرج و هاردشیپ. دوفصلنامه علمی حقوق تطبیقی، دوره 4، شماره 2. doi:10.22096/law.2018.30743
  15. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376). دانشنامه حقوقی (جلد 4). تهران: امیرکبیر.
  16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). مبسوط در ترمینولوژی حقوق (جلد 2). تهران: گنج دانش.
  17. حسن‌زاده، مهدی (زمستان 1391). اثر تعذر حضور شاهد برای ادای گواهی. حقوق اسلامی، سال 9، شماره 35.
  18. حسینی، سیدمحمد (پاییز 1389). کشف حقیقت یا فصل خصومت؛ کارکرد قضا. فصلنامه علمی-پژوهشی علوم اسلامی، سال 5، شماره 19، صص. 125-‌151.
  19. حصری، احمد (1406‌ق). علم‌القضا (جلد 1). چاپ 1، بیروت: دارالکتب‌العربی.
  20. حلی (ابن ادریس)، محمدبن‌منصور (1410ق). السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی (جلد 2). چاپ 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  21. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر (1410ق). ارشادالاذهان الی احکام‌الایمان (جلد 2). چاپ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  22. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر (1413ق). قواعدالاحکام فی معرفة‌الحلال والحرام (جلد 3). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  23. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر (1417‌ق). مختلف‌الشیعة فی احکام‌الشریعة (جلد 8). چاپ 1، قم: مکتب‌الاعلام‌الاسلامی.
  24. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر (1348‌ق). تبصرة‌المتعلمین فی احکام‌الدین (جلد 2). تهران: انتشارات اسلامیه.
  25. حلی (محقق)، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفربن‌حسن (1415‌ق). شرایع‌الاسلام فی مسائل‌الحلال والحرام (جلد 4). چاپ 1، بی‌جا: مؤسسه المعارف‌الاسلامیه.
  26. حلی (محقق)، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفربن‌حسن (1428ق). المختصرالنافع فی فقه‌الامامیة (جلد 2). قم: مؤسسه المطبوعات‌الدینیه.
  27. حلى (فخر‌المحققین)، محمدبن‌حسن‌بن‌یوسف (1387ق). ایضاح‌الفوائد فی شرح مشکلات‌القواعد (جلد 4). چاپ 1، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  28. حمیتی واقف، احمدعلی (1387). ادله اثبات دعوی. چاپ 1، تهران: نشر حقوق‌دان.
  29. حیاتی، علی‌عباس (1390). آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی کنونی. چاپ 2، تهران: میزان.
  30. حیدری، سیروس (بهار و تابستان 1389). اصل تناظر در حقوق فرانسه و کامن‌لا. فصلنامه مطالعات حقوقی، شماره 2، صص. 123-‌158. doi:10.22099/jls.2017.24438.2290
  31. حیدری، سیروس (1396). اصل تناظر در دادرسی اداری با تأکید بر دادرسی دیوان عدالت اداری. مطالعات حقوقی، 9 (2)، صص. 83-116.
  32. دادمرزی، سیدمهدی و صادقیان ندوشن، مهرداد (1396). مطالعه تطبیقی ممیزات شهادت در وصیت در فقه و حقوق ایران و آمریکا. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 4 (2)، صص. 87-108. doi:10.22091/csiw.2018.1434.1105
  33. دارایی، محمدهادی (بهار و تابستان 1394). مطالعه تطبیقی معاذیر اجرای قرارداد در حقوق انگلیس، آمریکا و ایران. مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 6، شماره 1. doi:10.22059/jcl.2015.54405
  34. دهخدا، علی‌اکبر (1385). فرهنگ متوسط دهخدا (جلد 1). چاپ 1، تهران: دانشگاه تهران.
  35. دیانی، عبدالرسول (1386). ادله اثبات دعوی در امور مدنی و کیفری. چاپ 2، تهران: تدریس.
  36. سغدی حنفی، علی‌بن‌حسین‌بن‌محمد (1404ق). النتف فی‌الفتاوی (جلد 2). بیروت: دارالفرقان.
  37. شمس، عبدالله (بهار تا زمستان 1381). اصل تناظر. مجله تحقیقات حقوقی، شماره‌های 35 و 36، صص. 59-86.
  38. شمس، عبدالله (1395). ادله اثبات دعوی، تهران: دراک.
  39. صدرزاده افشار، محسن (1385). ادله اثبات دعوی در حقوق ایران. چاپ 4، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  40. صفایی، سیدحسین (پاییز 1364). قوه قاهره یا فورس ماژور. مجله حقوقی (نشریه مرکز امور حقوقی بین‌المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست‌جمهوری)، شماره 3.
  41. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1390). آزادی‌های عمومی و حقوق بشر. تهران: دانشگاه تهران.
  42. طباطبایی، سیدعلی (1404ق). ریاض‌المسائل فی بیان‌الاحکام بالدلائل (جلد 2). قم: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام).
  43. طرابلسی، ابن براج (1406ق). المهذب (جلد 2). چاپ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی،
  44. طوسی، محمدبن‌علی‌بن‌حمزه (1408‌ق). الوسیلة الی نیل‌الفضیلة. چاپ 1، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی (رحمت‌الله علیه).
  45. طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن (1387ق). المبسوط فی فقه‌الامامیة‌ (جلد 8). چاپ 3، تهران: المکتبة‌المرتضویة لاحیاء‌الآثار الجعفریة‌.
  46. طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من‌الاخبار (جلد 4). تهران: دار‌الکتب‌الاسلامیه.
  47. طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن‌ (1400ق). النهایة فی مجردالفقه والفتاوی. چاپ 2. بیروت: دارالکتاب‌العربی.
  48. طوسى، ابو‌جعفر محمدبن‌حسن (1407ق). تهذیب‌الاحکام (جلد 5). چاپ 4، تهران: دار‌الکتب‌الاسلامیه.
  49. عاملى، زین‌الدین‌بن‌على (1410ق). الروضة‌البهیة فی شرح‌اللمعة‌الدمشقیة (محمد کلانتر، المحشى). (10 جلد). چاپ 1، قم: کتاب‌فروشى داورى.
  50. عباسلو، بختیار و بهرامی، احسان (1401). تشریفات سنتی تنظیم وصیت‌نامه و جایگاه آن در وصیت الکترونیکی؛ مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و آمریکا. مطالعات حقوق تطبیقی، 13 (2)، صص. 653-674. doi:10.22059/jcl.2022.343373.634360
  51. عباسی، بیژن (1395). حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین. تهران: دادگستر.
  52. عمید، حسن (1386). فرهنگ عمید. چاپ 18، تهران: امیرکبیر.
  53. فاضل هندی، محمدبن‌حسن (1416ق). کشف‌اللثام والابهام عن قواعدالاحکام (جلد 10). چاپ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  54. فرح‌زادی، علی‌اکبر (پاییز و زمستان 1379). معرفی اجمالی اصول بنیادین در دادرسی اسلامی. دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره‌های 19 و 20، صص. 37-80 .
  55. فرخشه، علی (1385). تحصیل دلیل در حقوق کیفری. نشریه دادرسی، شماره57.
  56. فضایلی، مصطفی (1392). دادرسی عادلانه در محاکمات کیفری بین‌المللی. چاپ 3، تهران: شهر دانش.
  57. فضایلی، مصطفی (پاییز 1393). جایگاه و اصول دادرسی عادلانه در حقوق بشر و دکترین قضایی اسلام. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال اول، شماره 1، صص. 159- 178.  doi:10.22091/csiw.2015.561
  58. فیض کاشانی، محمدحسن (1401ق). مفاتیح‌الشرایع (جلد 3). قم: مجمع الذخائر‌الاسلامیه.
  59. قرجه‌لو، علیرضا (1385). شهادت بر شهادت در حقوق ایران و انگلیس. الهیات و حقوق، شماره 28، صص. 69-88.
  60. قمى، محمدبن‌على‌بن‌بابویه (1409ق). من لا یحضره‌الفقیه (على‌اکبر غفاری، مصحح و محقق). (جلد 3). چاپ 1، تهران: صدوق.
  61. قیروانی مالکی، ابومحمی عبدالله (1999م). النوادر والزیادات (جلد 8). بیروت: دارالغرب‌الاسلامی.
  62. کاتوزیان، ناصر (1376). حقوق و عدالت. مجله نقد و نظر، سال 3، شماره‌های 2 و 3، صص 34-‌57.
  63. کاتوزیان، ناصر (1380). قواعد عمومی قراردادها (جلد 4). چاپ 3، تهران: سهامی انتشار.
  64. کاتوزیان، ناصر (1390). اثبات و دلیل اثبات (جلد 1). چاپ 7، تهران: میزان.
  65. کریمی، عباس (1391). ادله اثبات دعوی. چاپ 3، تهران: میزان.
  66. ماوردی بغدادی، علی (1419ق). الحاوی‌الکبیر (جلد 17). بیروت: دارالکتب.
  67. محسنی، حسن (بهار 1387). عدالت آیینی؛ پژوهشی پیرامون نظریه‌های دادرسی عادلانه مدنی. فصلنامه حقوق (مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی)، دوره 38، شماره 1، صص 285-319.
  68. محسنی، حسن (پاییز 1396). اصل دسترسی به عدالت و حق دادخواهی دولت. فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 47، شماره 3، صص550-531.
  69. محقق داماد، سیدمصطفی (1388). قواعد فقه مدنی (بخش مدنی) (جلد 2). چاپ 5، تهران: سمت.
  70. مدنی، سیدجلال‌الدین (1386). ادله اثبات دعوی. چاپ 10، تهران: پایدار.
  71. مراغی، سیدمیرعبدالفتاح (1425ق). العناوین‌الفقهیه. چاپ 2، قم: مؤسسه النشر‌الاسلامی.
  72. معین، محمد (1360). فرهنگ فارسی معین (جلد 1). تهران: چاپخانه سپهر.
  73. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1422ق). مبانی تکملة‌المنهاج؛ القضا و الحدود. قم: مؤسسه احیای آثار امام خویی.
  74. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا (1405ق). کتاب الشهادات (سیدعلی حسینی میلانی، تقریرات). چاپ 1، قم: المطبعة سیدالشهدا.
  75. مولودی، محمد و همکاران (بهار و تابستان 1393). تحلیل انتقادی ماهیت ادله تحمیلی در حقوق اثبات دعوی. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 6، شماره 10، صص. 191-‌210. doi:10.22075/feqh.2017.1915
  76. مهاجری، علی (1380 الف). شرح قانون آیین دادرسی مدنی (جلد 2). چاپ 1، تهران: گنج دانش.
  77. مهاجری، علی (1380 ب). مبسوط در آیین دادرسی مدنی (جلد 2). تهران: گنج دانش.
  78. مؤذن‌زادگان، حسنعلی (1377). حقوق دادخواهی و دفاع در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مجله دیدگاه‌های حقوقی، شماره 9، صص. 131-‌146.
  79. مؤمن قمی، محمد (1380). مبانی تحریرالوسیلة (جلد 1). چاپ 1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (رحمت‌الله علیه).
  80. نجفى، محمدحسن (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام (جلد 41). چاپ 7، بیروت: دار احیاء‌التراث‌العربی‌.
  81. نراقی، مولی احمد (1405‌ق). مستندالشیعة فی احکام‌الشریعة (جلد 2). قم: منشورات مکتبة آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی.
  82. واحدی، قدرت‌الله (1382). بایسته‌های آیین دادرسی مدنی. تهران: میزان.
  83. هاشمی، محمد (1384). حقوق اساسی و آزادی‌های اساسی. تهران: میزان.
Statistics
Article View: 472
PDF Download: 384


Journal management system. designed by sinaweb