نصیری, . (2023). تأملی در «مبنای حقوق» ذیل رویکردهای مختلف به معرفت دینی. Islamic Political Thought, 24(3), 495-522. doi: 10.30497/law.2023.244842.3396
مصطفی نصیری. "تأملی در «مبنای حقوق» ذیل رویکردهای مختلف به معرفت دینی". Islamic Political Thought, 24, 3, 2023, 495-522. doi: 10.30497/law.2023.244842.3396
نصیری, . (2023). 'تأملی در «مبنای حقوق» ذیل رویکردهای مختلف به معرفت دینی', Islamic Political Thought, 24(3), pp. 495-522. doi: 10.30497/law.2023.244842.3396
نصیری, . تأملی در «مبنای حقوق» ذیل رویکردهای مختلف به معرفت دینی. Islamic Political Thought, 2023; 24(3): 495-522. doi: 10.30497/law.2023.244842.3396
تأملی در «مبنای حقوق» ذیل رویکردهای مختلف به معرفت دینی
استادیار، گروه فقه و حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.
Receive Date: 12 July 2023,
Accept Date: 12 November 2023
Abstract
در هر نظام حقوقی، منشأ و محتوای هنجارها را باید در مبنا و مبانی آن جستجو کرد، امّا دور از نظر نیست که در جوامع دارای باورها و گرایشات محکم دینی، مبنای حقوق بیش از آن که متأثر از مباحث مرسوم مکاتب حقوقی باشد، ذیل رویکردهای متفاوت به معرفت دینی و نسبت فیمابین آن‌ها تشخص می‌یابد. در این پژوهش، پس از تبیین دو افق کلان در معرفت دینی، سه رویکرد اصلی مبنای حقوق در نظام حقوقی ایران شناسایی و مورد مطالعه واقع شده است؛ شاخص‌ترین ویژگی رویکرد نخست انکار نقش دین به عنوان مبنای حقوق است. در این رویکرد، مؤلفه‌های جامعه مدرن با شاخصه‌های تعیین‌کننده قواعد حقوقی مستخرج از دین متباین دانسته شده و به تبع آن قواعد حقوقی یکسره محصول عقل و عرف بشری دانسته شده است. در رویکرد دوم، تبیینی از دین ارائه شده که مؤلفه‌های اساسی حقوق در غرب یعنی آزادی، برابری و امثال آن‌ها از منظر دین قابل پذیرش باشد. این رویکرد در عمل با رویکرد نخست تفاوت اساسی ندارد ولی از حیث نظری با تحمیل قرائتی خاص از دین، تلاش می‌کند حقوق مدرن را از دل مبانی دینی استخراج کرده و رویکرد متمایزی به عنوان مبنای حقوق به نمایش گذارد. در رویکرد سوم امّا، ضمن ورود اشکال به مبانی دو رویکرد نخستین و تأکید بر نقش اصیل دین به عنوان مبنای حقوق، در مواجهه با چالش‌های عملی و اجرایی نظام حقوقی مبتنی بر دین راهکارهای متفاوت و برآمده از مبانی دینی ارائه شده است.
علیدوست، ابوالقاسم (1401). مصادر فقه (عقل و عرف). چاپ 4، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (صلی‌الله علیه و آله).
فیرحی، داود (1399). مفهوم قانون در ایران معاصر (تحولات پیشامشروطه). چاپ 1، تهران: نشر نی.
کاتوزیان، ناصر (1382). رابطه فقه و حقوق. نامه مفید، شماره 43، صص. 187-200.
کاتوزیان، ناصر (1385). نقش عدالت در تفسیر قانون. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 72، صص. 361-383.
کاتوزیان، ناصر (1393). مقدمه علم حقوق. چاپ 97، تهران: سهامی انتشار.
مطهری، مرتضی (1380). اسلام و مقتضیات زمان (جلد 2). چاپ 12، انتشارات صدرا.
موسوی اصل، سیدسعید و منصورآبادی، عباس (پاییز و زمستان 1394). تحول مفهومی قانون طبیعی ذیل سوبژکتیویته دکارتی. مجله حقوق خصوصی، دوره 12، شماره 2، صص. 205-231.
میراحمدی، منصور (1392). ملاحظاتی بر چالش‌های فقه سیاسی. چاپ 1، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نصیری، مصطفی (1399). تأثیر رویکردهای انسان‌شناسی بر سیاست جنایی با تأکید بر انسان‌شناسی اسلامی و انسان‌شناسی اثباتی (رساله دکتری دفاع‌شده در دانشکده حقوق دانشگاه تهران).
ورعی، سیدجواد (1396). درس‌نامه فقه سیاسی. چاپ 1، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
Van Hoecke, Mark (2002). Law as Communication, Oregon, Hart press.
