فلاح‌زاده, ., خادمی, . (2023). آیین نظارت سیاسی پارلمان بر وزرا در عصر مشروطه و نظام جمهوری اسلامی. Islamic Political Thought, 24(2), 225-254. doi: 10.30497/law.2023.245070.3418
علی‌محمد فلاح‌زاده; مازیار خادمی. "آیین نظارت سیاسی پارلمان بر وزرا در عصر مشروطه و نظام جمهوری اسلامی". Islamic Political Thought, 24, 2, 2023, 225-254. doi: 10.30497/law.2023.245070.3418
فلاح‌زاده, ., خادمی, . (2023). 'آیین نظارت سیاسی پارلمان بر وزرا در عصر مشروطه و نظام جمهوری اسلامی', Islamic Political Thought, 24(2), pp. 225-254. doi: 10.30497/law.2023.245070.3418
فلاح‌زاده, ., خادمی, . آیین نظارت سیاسی پارلمان بر وزرا در عصر مشروطه و نظام جمهوری اسلامی. Islamic Political Thought, 2023; 24(2): 225-254. doi: 10.30497/law.2023.245070.3418
آیین نظارت سیاسی پارلمان بر وزرا در عصر مشروطه و نظام جمهوری اسلامی
1دانشیار، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
2دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
Receive Date: 24 June 2023,
Accept Date: 22 August 2023
Abstract
در نظام‌های پارلمانی، اصولاً پارلمان قادر است به دلیل نقض قوانین و یا کوتاهی در انجام وظایف حکومتی از سوی قوه مجریه، منصب سیاسی را از ایشان سلب نماید. مکانیسم‌های نظارت سیاسی بر وزرا عبارتند از تذکر، سؤال و استیضاح. در این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای به بررسی موضوع آیین نظارت سیاسی بر وزیران در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران و نظام مشروطه خواهیم پرداخت. تحلیل تطبیقی و تطوّر تاریخی موضوع مذکور این سؤال را پیش روی ما قرار داده است که با توجه به وضعیت حقوقی، فرهنگی و تاریخی ایران، آیین نظارت سیاسی در کدام یک از دو نظام مشروطه و جمهوری اسلامی از روند شایسته‌تری برخوردار بوده است؟ رهیافت این نوشتار چنان حاصل شد که در مکانیسم‌های تذکر و سؤال، نظام جاری مملکتی بر خلاف نظام مشروطه به گونه‌ای معقول و ضابطه‌مند به تعیین مقررات حاکم بر اعمال این صلاحیت‌های پارلمانی پرداخته است. از سوی دیگر در استیضاح، محدود بودن نمایندگان برای طرح آن در موارد مشخص و بررسی مؤثر و دقیق کمیسیون، روند استیضاح را به فرایندی معقول و کارآمد در دوران مشروطه تبدیل کرده بود، در حالی که نظام جمهوری اسلامی، با چالش‌هایی نظیر حدّ نصاب پایین برای طرح استیضاح و سهولت فرآیند اعمال آن و موسّع بودن دامنه موضوعات مورد استیضاح روبه‌روست.
آیینه نگینی، حسین (1395). واکاوی مفهومی کلیدواژگان چندمعنا در قانون اساسی مدخل نظارت (گزارش پژوهشی). دفتر مطالعات قانون و قانون‌گذاری پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل: 13950013.
ابوالحمد، عبدالحمید (1386). مبانی سیاست. چاپ 6، تهران: توس.
اخوان کاظمی، بهرام (1391). نظارت در نظام اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364). صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. چاپ 1، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
اشکبوس، حمزه و اصلانی، فیروز (1397). تحلیلی بر ابزار نظارتی استیضاح وزیران در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران و ایرادهای حاکم بر آن. حقوق اسلامی، 15 (56)، صص. 57-76.
راسخ، محمد (1390). نظارت و تعادل در حقوق اساسی. چاپ 2، تهران: دراک.
رستمی، ولی و فضلی، عزیزالله (1390). تقنین، عرف و مصلحت در اندیشه علمای مشروطه. پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 1، پیاپی 33، صص. 27-64.
زارعی، محمدحسین (1384 الف). جایگاه نظارتی مجلس و اصول حاکم بر آن. مجلس و راهبرد، ش48، صص. 275-286.
زارعی، محمدحسین (1384 ب). مطالعه تطبیقی مجالس قانون‌گذاری. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
زمانی، سمیه و توپچیان، محمد (1392). نظارت پارلمان بر قوه مجریه (2)؛ مطالعه موردی: انگلیس، آمریکا، فرانسه، ایتالیا، آلمان و جمهوری اسلامی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش‌های مجلس.
شجیعی، زهرا (1375). نقش نمایندگان در مجالس قانون‌گذاری مشروطیت (جلد 1). تهران: سخن.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1385). حقوق اساسی. تهران: میزان.
طحان‌نظیف، هادی و احسانی، رضا (1396). خوانشی نو از دیدگاه‌های تحلیلی نسبت به مفهوم قانون در عصر مشروطه. پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 1، پیاپی 45، صص. 57-80.
عامری، زهرا (1394). نظارت سیاسی بر قدرت و کاربست آن از طریق مردم در نظام حقوقی ایران. سپهر سیاست، 2 (3) ، صص. 115-138.
فتاحی زفرقندی، علی (1394). مردم و حکومت اسلامی با نگاهی به جایگاه مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
فریادی، مسعود (1387). بررسی جایگاه استیضاح وزرا در حقوق اساسی ایران. اطلاع‌رسانی حقوقی، (13)، صص. 49-72.
قاسم‌زاده، قاسم (1328). سخنرانی راجع به قانون اساسی. شماره 2، وزارت امور خارجه.
قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1377). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. تهران: میزان.
کوشکی، محمدصادق و آجرلو، اسماعیل (1387). وظایف مجلس و شرایط و قلمرو قانون‌گذاری از منظر مرحوم آخوند خراسانی (رحمت‌الله علیه)». پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 1، پیاپی 27، صص. 193-231.
مدنی، جلال‌الدین (1377). حقوق اساسی و نهادهای جمهوری اسلامی. تهران: پایدار.
مرادی، سجاد (1395). نظارت پارلمانی؛ مطالعه تطبیقی کارنامه نظارتی ادوار هشتم و نهم مجلس شورای اسلامی، بررسی موردی: تذکر، سؤال، استیضاح و تحقیق و تفحص. معاونت پژوهش‌های سیاسی- حقوقی، دفتر مطالعات سیاسی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
ملایی توانی، علیرضا (1381). مجلس شورای ملی و تحکیم دیکتاتوری رضاشاه. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
منصوریان، ناصرعلی (1390). مسئولیت سیاسی دولت در برابر پارلمان در حقوق ایران و فرانسه. سالنامه ایرانی حقوق بین‌الملل و تطبیقی، شماره 2، صص. 76-95.
میرمحمدی میبدی، سیدمصطفی و جمالی، حوریه (1401). الزامات و آثار استیضاح‌و‌عزل‌رئیس‌جمهور در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. دانش حقوق عمومی، 15 (53)، صص. 51-72.
نجفی اسفاد، مرتضی و محسنی، فرید (1379). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: الهدی.
هاشمی، محمد (1384). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دادگستر.
هدایت، مهدی‌قلی (مخبرالسلطنه) (1385). خاطرات و خطرات (توشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من). چاپ 3، تهران: زوار.
هراتی، محمدجواد (1391). حقوق اساسی و ساختار حاکمیت در جمهوری اسلامی ایران. دانشگاه بوعلی سینا.
Ohnesorge, John K.M (2019). Comparing Impeachment Regimes, University of Wisconsin, Legal Studies Research Paper 15(1468), pp. 259-299.
Yamamoto, Hironori (2007). A comparative study of 88 national parliaments, Switzerland: InterParliamentary Union.
