News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,589,490 |
| PDF Download | 5,352,877 |
مستدرک‌نویسی: چیستی، ضوابط، ویژگیها، مزایا و آسیبها | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 14, Volume 17, Issue 1 - Serial Number 33, July 1402, Pages 317-345 PDF (736.91 K) | ||
| Document Type: علمی - مروری | ||
| DOI: 10.30497/qhs.2023.244307.3744 | ||
| Author | ||
| سید رضا شیرازی* | ||
| استادیار پژوهشکده علوم اسلامی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، آستان قدس رضوی، مشهد، ایران. | ||
| Receive Date: 01 March 2023, Revise Date: 01 June 2023, Accept Date: 27 June 2023 | ||
| Abstract | ||
| یکی از سنتهای پژوهشی اصیل حدیث، مستدرک‌نویسی است. این مهم، در طول تطور به علت مشخص نبودن ضوابط آن و خالی بودن عرصه از پژوهشی که موضوع آن «مستدرک‌نویسی» باشد دچار آسیبهایی شده است. در این پژوهش، که از جهت جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و از جهت روش توصیفی است، با پیگیری پژوهشهایی که درباره مستدرک‌نویسی انجام گردیده است و مراجعه به تعداد زیادی از تألیفاتی که به نام مستدرک و اصطلاحات همسو با آن چاپ شده‌اند، تلاش بر ضابطه‌مندنمودن مستدرک‌نویسی و تمایز آن با اصطلاحات همسو شده است. در ادامه به ارایه ویژگیها، مزایا و آسیبهای مستدرک‌نویسی پرداخته است. بنا بر نتایج حاصل از این مقاله، مستدرک به «کتابی که به هدف جبران و تکمیل استقرا و جمع‌آوری کتابی دیگر مبتنی و مقیّد به مبانی و روش مؤلف آن و بر طبق ساختار آن، تألیف می‌شوند» اطلاق می‌گردد و با تکمله‌نویسی، تذییل‌نویسی، ملحق‌نویسی متفاوت است. عدم رعایت اصل اساسی در مستدرک‌نویسی، انحراف از استدراک، اشتباه مبنایی در استدراک، اشتباه مصداقی در استدراک و تسامح در کاربرد معنای مستدرک، استفاده از قالب مستدرک به جای ویراست جدید از آسیبهای مستدرک‌نویسی است. | ||
| Keywords | ||
| ضوابط مستدرک‌نویسی; آسیبهای مستدرک‌نویسی; تکملة‌نویسی; تذییل‌نویسی; زوائدنویسی; ملحق‌نویسی; مستخرج‌نویسی | ||
| References | ||
|
آقا بزرگ طهرانی، محمدمحسن. (۱۴۰۳). الذریعه الی تصانیف الشیعه. تصحیح علینقی منزوی و احمد منزوی. بیروت: دار‌الاضواء.
آل بن ناجی، طارق بن محمد. (۱۴۲۵). التذییل علی کتب الجرح و التعدیل. کویت: مکتبة المثنی الاسلامیة.
ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن. (۱۹۹۵). مقدمة ابن الصلاح فی علوم الحدیث. تصحیح صلاح محمد عویضه. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (بی‌تا). لسان العرب. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر.
ابو شهبة، محمد. (بی‌تا). الوسیط فی علوم ومصطلح الحدیث. مصر: دارالفکر العربی.
ابوزهو، محمد. (۱۴۰۴). الحدیث و المحدثون. ریاض: الرئاسة العامة لإدارة البحوث العلمیة.
البراقی، السید حسین. (۱۴۲۴). تاریخ الکوفة (مع استدراکات سید محمد صادق بحرالعلوم). قم: المکتبة الحیدریة.
الجدعانی، مجمول. (۱۴۳۵). استدراک الفقهی تأصیلا و تطبیقا. مکه: الملتقی العلمی.
الحسون، خلیل بنیان. (۱۴۰۷). «المستدرک علی معجماتنا». آداب المستنصریة، ش 15، صص 41-104.
الحسینی، سید احمد. (۱۳۹۳). مستدرک الذریعة الی تصانیف الشیعة. قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
الخزاعی، فایزة بنت عبدالله بن غطیش. (۱۴۳۸). المستدرک علی الصحیحین للامام الحاکم- دراسة و تحقیق من کتاب الفتن و الملاحم الی نهایة کتاب المستدرک (پایان‌نامه دکترا). عربستان: دانشگاه جامع ام القری.
الدارقطنی، علی‌بن عمر. (۱۴۰۵). الالزامات و التتبع. بیروت: دارالکتب العلمیه.
السلیمانی، مصطفی بن اسماعیل. (۱۴۲۱). اتحاف النبیل بأجوبة اسئلة علوم الحدیث و الجرح و التعدیل. تحقیق مقبل الوادعی. عجمان: مکتبة الفرقان.
الشرباصی، احمد. (۱۳۸۸). «استدراکات علی الموسوعه العربیه المیسره». الوعی الاسلامی، ش 47.
الشعیبی، سعید بن محمد. (بی‌تا). الفوائد المخرجة من اصول مسموعات سعید بن محمد البحیری. تحقیق اسامة عبدالعظیم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
العبیدی، رشید عبدالرحمن. (۱۹۷۵). تهذیب اللغة المستدرک علی الاجزاء السابع و الثامن و التاسع. بغداد: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
الفحام، علی. (۱۴۳۶). مستدرک الکافی. کربلای معلی: العتبة الحسینیة المقدسة.
امام خمینی، سید روح الله. (۱۴۱۰). المکاسب المحرمة (مع تذییلات مجتبی طهرانی). قم: اسماعیلیان.
بن طلعت، محمد. (۱۴۲۵). التذییل علی کتاب تهذیب التهذیب. ریاض: اضواء السلف.
بیستگانی، احمد موذنی. (۱۳۸۹). بررسی و نقد مستدرک‌های نهج‌البلاغه (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). قم: دانشگاه علوم حدیث.
جدیدی نژاد، محمد رضا. (۱۴۲۹). معجم مصطلحات الرجال و الدرایة. قم: دارالحدیث.
جعفریان، رسول. (۱۳۸۰). «کتابشناسی حجاب». آینه پژوهش، ج 69، ش 12، صص 106-112.
حاکم نیشابوری، محمد. (۱۴۱۷). المستدرک علی الصحیحین. تحقیق الوادعی. قاهره: دار الحرمین.
حاکم نیشابوری، محمد بن محمد. (۱۴۰۶). المستدرک علی الصحیحین و بذیله التلخیص للحافظ الذهبی. تصحیح یوسف المرعشی. بیروت: دارالمعرفة.
حسن‌زاده آملی، حسن. (۱۴۰۰). تکملة منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. تهران: اسلامیه.
حسینی، احمد بن محمد. (۱۴۲۸). صلة التکملة لوفیات النقلة. تحقیق: شار عواد معروف. بیروت: دارالغرب الإسلامی.
حسینی، عبدالزهراء. (بی‌تا). مصادر نهج البلاغة و اسانیده. بیروت: دار الزهراء.
خلف، نجم عبدالرحمن. (۱۴۲۲). استدراکات علی تاریخ تراث العربی لفؤاد سزکین فی علم الحدیث. بیروت: مجمع الفقه الاسلامی.
خلیلی، میثم. (۱۳۹۵). بررسی محتوایی- قرآنی فضایل اهل بیت (ع) در کتاب مستدرک علی الصحیحین حاکم نیشابوری (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). آمل: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
خوئی، سید‌ابوالقاسم. (۱۳۶۹). معجم رجال‌‌الحدیث و تفصیل طبقات‌‌الرواه. قم: نشر آثار شیعه.
دوزی، رینهارت. (۱۹۷۳). «المستدرک علی المعاجم العربیة». المورد، ج 2، ش 4، صص 253-261.
ذهبی، شمس الدین. (۱۴۰۳). سیر اعلام النبلاء. تحقیق شعیب الارنؤوط. بیروت: مؤسسة الرسالة.
راد، علی. (۱۳۸۷). «مستدرک نگاری؛ گونه شناسی نمونه های برتر مستدرکات حدیثی». مشکو‌ة، ج 100، ش 27، صص 44-62.
سیوطی، جلال الدین. (۱۴۲۳). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی. ریاض: دار العاصمة.
شعرانی، ابوالحسن. (۱۳۷۸). استدراک علی الفصل الثالث من تشریح الافلاک. تهران: اسلامیه.
شمسی باشا، خیرالدین. (۱۴۰۷). «استدراک علی دیوان دیک الجن.». التراث العربی، ش 25-26، صص 264-275.
شوشتری، محمد تقی. (۱۴۰۱). الاخبار الدخیلة. تهران: مکتبة الصدوق.
صدرایی خویی، علی. (۱۳۹۰). «اولین مستدرک صحیفه سجادیه». میراث شهاب، جلد 63-64، ش 17، صص 28-52.
عبدالحمید، ریاض. (۱۳۹۶). «نص مستدرک من کتاب العبر». مجلة المجمع اللغة العربیة بدمشق، الجزء 3، صص 537-573.
عبدالرحمن بن قاسم، محمد. (۱۴۱۸). المستدرک علی مجموع فتاوی شیخ الاسلام. عربستان: الاوقاف السعودیة.
عرفانیان یزدی، غلامرضا. (۱۳۷۵). تتمیم کتاب أصول الفقه (أصالة البراءة، أصالة الاشتغال، أصالة التخییر). تحقیق: محمدرضا مظفر و غلامرضا عرفانیان یزدی. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
عریضی، علی بن جعفر. (۱۳۶۸). مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها. مشهد: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
غلام علی، مهدی. (۱۳۹۸). سبک شناخت کتابهای حدیثی. تهران: سمت.
فرید، احمد. (۱۴۲۶). الإمام البخاری و صحیحه الجامع. قاهره: دار العقیده.
فلاح زاده ابرقویی، سید حسین. (۱۳۸۷). «روش حدیثی محدث نوری در مستدرک الوسائل». حدیث و اندیشه، جلد 5، ش 3، صص 78-95.
قادری، محمد بن طیب. (بی‌تا). الاکلیل و التاج فی تذییل کفایة المحتاج. مغرب: الجمعیة المغربیة.
قاسم پور، محسن؛ و سلمان نژاد، مرتضی. (۱۳۹۳). «اعتبارسنجی و روش‌شناسی اولین مستدرک نهج البلاغه». حدیث پژوهی، جلد 12، ش 6، صص 65-94.
قبوس، ایمان بنت سالم. (۱۴۳۶). الاستدراک الاصولی دراسة تأصیلیة تطبیقیة علی المصنفات الاصولیه من القرن الثالث الی القرن الرابع عشر هجریا (پایان‌نامه دکترا). ریاض: دانشگاه ام القری.
کاشف الغطاء، هادی. (۱۴۳۷). مدارک نهج البلاغة و دفع الشبهات عنه. نجف اشرف: مؤسسة کاشف الغطاء.
کمره‌ای، محمد باقر. (۱۳۹۸). تکملة منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. تهران: اسلامیه.
گراوند، نجمیه. (۱۳۹۹). تحلیل مبانی و روش‌های فقه الحدیثی محدث نوری در مستدرک الوسائل (پایان‌نامه دکتری تخصصی). ایلام: دانشگاه ایلام.
گروه محققین معهد المخطوطات العربیة. (۱۳۸۱). «المستدرک علی معجم ما نشر من المخطوطات فی عام 1960». مجلة معهد المخطوطات العربیة، صص 351-359.
مددی، سید احمد. (خارج فقه). http://www.ostadmadadi.ir.
مدیرشانه‌چی، کاظم. (۱۳۸۸). درایة الحدیث. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد. (۱۴۱۴). تاج العروس من جواهر القاموس. محمد بن یعقوب فیروزآبادی و علی شیری. بیروت: دار الفکر.
مرعشلی، یوسف. (۲۰۱۷). مصادر الدراسات الاسلامیه. بیروت: دار المعرفة.
مظفری، راضیه. (۱۳۹۷). تحلیل مبانی و روش محدث نوری در اعتبار سنجی روایات با تاکید بر خاتمه مستدرک الوسائل (پایان‌نامه دکتری تخصصی). تهران: دانشگاه تهران.
معارف، مجید. (۱۴۰۰). جوامع حدیثى اهل سنت. تهران: سمت.
معارف، مجید. (۱۳۸۱). «زوائدنویسی در حدیث اهل سنت». مقالات و بررسی ها، جلد 72، ش 35، صص 35-50.
ملکشاهی، احمد. (۱۳۸۰). «استدراکی بر مقاله کتابشناسی حجاب». آینه پژوهش، جلد 71-72، ش 12، صص 166-172.
منتجب‌الدین، علی بن عبیدالله. (۱۳۶۶). الفهرست. تحقیق: جلال الدین محدث، علی بن عبیدالله منتجب‌الدین، محمود مرعشی و محمد سمامی حائری. قم: کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی.
منذری، عبدالعظیم. (۱۴۰۵). التکملة لوفیات النقلة. تحقیق بشار عواد معروف. بیروت: موسسه الرسالة.
موحد ابطحی، سید محمد باقر. (۱۴۱۳). مستدرک عوالم العلوم. قم: مؤسسة الامام المهدی.
موسوی فر، سید صادق. (۱۳۷۶). تمام نهج البلاغة. مشهد: مؤسسه صاحب الزمان.
مونتیه، ادوراد. (۱۳۶۰). تفصیل آیات القرآن الحکیم بانضمام کتاب المستدرک. ترجمه‌ی محمد فواد عبدالباقی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
نمازی شاهرودی، علی. (۱۴۱۴). مستدرکات علم رجال الحدیث. تهران: فرزند مولف.
نمازی شاهرودی، علی. (۱۴۱۳). مستدرکات علم رجال الحدیث. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی.
نوری، حسین بن محمدتقی. (۱۴۰۸). مستدرک الوسائل. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. بیروت: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
نوری، میرزا حسین. (۱۴۱۷). خاتمة المستدرک. قم: مؤسسه آل البیت.
نووی، یحیی بن شرف. (۱۹۹۴). صحیح مسلم بشرح النووی. مؤسسة قرطبة. | ||
|
Statistics Article View: 544 PDF Download: 402 |
||