1استاد تمام گروه فقه و حقوق دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.
2دانشجوی دکتری رشتة فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.
Receive Date: 15 February 2023,
Revise Date: 15 May 2023,
Accept Date: 13 May 2023
Abstract
در نگرش به نهاد اصیل خانواده، سه نظریة اصالت فرد، اصالت اجتماع و اصالت فرد و اجتماع وجود دارد. در دیدگاه اصالت فرد، احکام، تکالیف و حقوق زوجین، والدین و فرزندان نسبت به یکدیگر مورد مطالعه قرار گرفته و ماهیت جمعی خانواده مغفول واقع شده است. در دیدگاه اصالت اجتماع، خانواده بما هو خانواده، موضوع مطالعه قرار می‌گیرد و اعضا به‌طور مستقل مورد بحث نیستند. هدف اصلی این نگرش حفظ نهاد خانواده از گزند خودخواهی‌ها به بهای کاستی از آزادی‌های فردی است. در رویکرد اصالت فرد و اجتماع، بُعد فردی و اجتماعی خانواده توأمان حائز اهمیت است و علاوه بر اهمیت اعضا، ماهیت جمعی آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این دیدگاه، آثاری همچون حیات مستقل از حیات فردی، قواعد و سنت‌های مستقل و استقلال عمل افراد بر خانواده مترتب می‌شود. با مراجعه به کتب و قوانین مربوط به خانواده درمی‌یابیم که تا کنون نگرش تک‌جانبی حاکم بوده است؛ لیکن این نگرش آثار سوئی همچون تسریع از بین رفتن استقلال خانواده‌ها در تمدن جدید، کاهش جمعیت، ادغام نقش‌های خانواده در اجتماع، برداشته شدن مرز خانه و جامعه و تجزیة خانواده را در پی دارد. در آثار حقوق‌دانان متأخر، سازمانی بودن خانواده طرفدار پیدا کرده و با کم‌رنگ شدن تئوری فردگرایی، بیشتر تئوری‌ها معطوف به مصلحت خانواده شده است که در آن نقش‌های زوجیتی و والدینی محو در یک کل منسجم می‌شود. پژوهش حاضر با روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی و جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای، مترصد بررسی حقوقی نهاد خانواده در پرتو اصالت اجتماع است. نتیجة این رویکرد نوین در مطالعات حقوقی، تحول حقوق خانواده خواهد بود.
آربلاستر، آنتونی (1376). لیبرالیسم غرب: ظهور و سقوط. ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
اسعدی، سید حسن (1387). خانواده و حقوقآن. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ابن خلدون، ابوزید ابورحمان بن محمد (بی‌تا). مقدّمة ابن خلدون. ترجمه محمّد پروین گنابادی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله (1403ق). الاشارات و التنبیهات، مع الشرح لنصیرالدین طوسی و شرح الشرح لقطب‌الدین رازی. قم: نشر البلاغه.
اخوان‌الصفا (بی‌تا). رسائل اخوان‌الصفا. بیروت: انتشارات دار صادر للطباعه والنشر؛ دار بیروت للطباعه و النشر.
بستان نجفی، حسین (1393). جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
توکل، محمد (1383). جامعهشناسى معرفت. قم: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.
جمعی از پژوهشگران (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت. زیر نظر آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی. قم: مؤسسة دایرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع).
حسینی خامنه‌ای، سیدعلی (1392). پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری به نشانیir.
حسینی دشتی، سید مصطفی (1385). معارف و معاریفدایرةالمعارف جامع اسلامی. تهران: مؤسسة فرهنگی آرایه.
حکمت‌نیا، محمود (1390). حقوق زن و خانواده. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
دورکیم، امیل (1343). قواعد روش جامعه‌شناسی. ترجمة دکتر علی‌محمد کاردان. تهران: مؤسسة چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
راسخ، کرامت‌الله (1391). فرهنگ جامع جامعه‌شناسی و علوم انسانی. جهرم: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم.
راسل، برتراند (1353). تاریخ فلسفة غرب. ترجمة نجف دریابندری. تهران: انتشارات شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
روشن، محمد و صادقی، محمد (1395). دانشنامة حقوقی خانواده. تهران: انتشارات جنگل جاودانه.
ـــــــــــــــ (1391). حقوق خانواده. تهران: انتشارات جنگل جاودانه.
رفیع‌پور، فرامرز (1380). توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران. تهران: شرکت سهامی انتشار.
رشیدی، شعیب؛ حسینی، سید حسام‌الدین و شهریاری، موسی (1400). «بررسی تطبیقی مفهوم و کارویژه‌های خانواده در الگوی اسلامی و غربی». مجلة علوم اجتماعی (دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر)، 15(1)، ص25ـ41.
روحانی، حسن (1389). «خانواده، سرمایة خانواده و چالش‌های فراروی جامعة ما». فصلنامة راهبرد، 19(57)، ص7ـ33.
صدر، سید محمدباقر (1381). سنت‌های تاریخ در قرآن. ترجمة سید جمال‌الدین موسوی اصفهانی. تهران: انتشارات تفاهیم.
طباطبایى، سید محمدحسین (1412ق). المیزان فى تفسیر القرآن. قم: انتشارات اسماعیلیان.
ـــــــــــــــ (1388). روابط اجتماعی در اسلام. ترجمة محمدجواد حجتی کرمانی. تهران: انتشارات اطلاعات.
عباسی شوازی، محمدجلال و صادقی، رسول (1384). «قومیت و الگوی ازدواج در ایران». زن در توسعه و سیاست، 3(1)، ص25ـ47.
غمامی، سید محمدمهدی و عزیزی، حسین (1393). «بایسته‌های تغییر سیاست‌های تقنینی جمعیتی جمهوری اسلامی ایران». مطالعات راهبردی زنان، شمارة 66، ص117ـ156.
فروند، ژولین (بی‌تا). جامعه‌شناسی ماکس وبر. ترجمة عبدالحسین نیک‌گهر. تهران: نشر نیکان.
کرمانی، طوبی و سلگی، فاطمه (1392). «تحلیل حیات خانوادگی (منزلی) انسان در حکمت عملی با تأکید بر آرای ابن‌سینا». مجلة فلسفه و کلام اسلامی، شمارة 2، ص123ـ142.
گلاور، دیوید؛ اس‍ت‍راب‍ری‍ج، شیلاف و توکل، محمد (1383). جامعه‌شناسی معرفت و علم. ترجمة ش‍اپ‍ور ب‍هب‍ی‍ان و همکاران. قم: انتشارات پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.
مارشال، گوردن (1388). فرهنگ جامعه‌شناسی. ترجمة حمیرا مشیرزاده. تهران: نشر میزان.
مجموعه قوانین جمهوری اسلامی ایران.
مصباح یزدی، محمدتقی (1379). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌المللی.
مقدمی خمامی، نیلوفر؛ شهبازی، آرامش (1400). «بررسی ماهیت فلسفی و حقوقی نهاد خانواده در منشور بین‌المللی حقوق بشر»، مجلة مطالعات راهبردی زنان، 24(93)، ص7ـ28.
مطهرى، مرتضی (1376). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
ـــــــــــــــ (1387). اسلام و نیازهای زمان. تهران: انتشارات صدرا.
هدایت‌نیا، فرج‌الله (1398). ظرفیت حقوق در تحکیم خانواده. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
Engels , F. (1973). The Origin of the Family, Pri ، ate Property and the State, New York: International Publishers
Karlsson,G. (1963). Adaptability and Communication in Marriage, Ottawa: (N.J) Bedminster Press,2nd edition
Cates, Cynthia L. and Wayne ، . Mcintosh. )2001( ‘ Law and the Web of Society’. Georgetown: Georgetown Uni ، ersity Press.
Herbert,M. (1988). Working with children and their families. London: British Psychological Society.
Olson, D.; H. McCubbin, H.II. ; Barnes, H.L.; Larsen, A.S; Muxen, M.J. & Wilson, M.A. (1983). Families what makes them work. London: sage.
Human Right Council. )2016( ‘ Protection of the Family: Contribution of the Family to the realization of the right to an adequate standard of li ، ing for its members’ , Agenda, Gene ، a: United Nations Hifgt Commissioner for Human Rights.
