News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 515 |
| Number of Articles | 4,461 |
| Article View | 8,598,910 |
| PDF Download | 4,570,495 |
صناعات خمس از نگاه فارابی | ||
| حکمت سینوی (مشکوه النور) | ||
| Article 10, Volume 27, Issue 69, January 1402, Pages 225-249 PDF (1.09 M) | ||
| Document Type: علمی ـ پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/ap.2023.244286.1618 | ||
| Authors | ||
| زینب برخورداری1; سیده مهدیه پورصالح امیری* 2 | ||
| 1دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| 2دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| Receive Date: 16 February 2023, Revise Date: 14 May 2023, Accept Date: 10 September 2023 | ||
| Abstract | ||
| مسئلۀ پژوهش حاضر، چیستیِ صناعات خمس ازدیدگاه فارابی است که با روش توصیفی ـ تحلیلی به انجام رسیده است. صناعات پنج‌گانۀ منطق به‌عنوان ارکان اصلی این علم، برپایۀ تعلیم، و توجه فارابی به بُعد اجتماعی انسان‌ها جهت وصول به سعادت استوار است. فارابی هریک از معارف تصوری و تصدیقی حوزۀ تعلیمی را به دو قسمِ تامّ و ناقص تقسیم کرده است که دو طریق تعقلی و برهانی، و تخییلی و اقناعی را شامل می‌شوند. معرفت‌های تصوری و تصدیقیِ ناقص به‌ازای کمیت و کیفیت ظهور و خفا دارای مراتبی هستند. فارابی علت گزینش طرق اقناعی و تخییلی تعلیم برای آموزش جمهور را ضعف قوای ادراکی آن‌ها می‌داند که ناشی از نشئۀ حسنی، ملابست با هیولی، و اشتغال به معارف حسی و خیالی است. صناعت برهانی، هدف نهایی تمام صناعات منطق برحسب ماده و صورت است و اصل واقع‌گرایی معرفت‌شناسی به‌نحو ذاتی، متعلَّق آن قرار می‌گیرد. برهان، با برخورداری از خواص عدم امکان برگشت انسان از باور خود، عدم امکان برگشت از همین اعتقاد و صدق ذاتی قضیه، اشرف صناعات قرار می‌گیرد. فلسفه به‌عنوان شیوۀ برهانی نیل به زیبایی، مرتبۀ حقیقی معرفت در دو حوزۀ نظری و عملی به شمار می‌رود. وجه اشتراک مواد صناعات اقناعی، امکان رخداد تخالف اعتقاد با خارج و وجه اختصاصی آن‌ها در میزان کشف معاندات است. وضع‌شدن واژه‌ه‍‌ای «طریق» و «ملکه» به‌عنوان مفهوم کالجنس جدل، نشان‌دهندۀ مفهوم کالفصل جدل در ممارست مجادلات است. مرتبۀ معرفتی ظنیِ خطبی، دارای عناد بیشتری از معرفت جدلی است. مغالطه، صناعتی با مقدمات شبیه و مظنون به مقدمات جدلی و فلسفی، و صناعت اغواگر مخاطب و تنبه‌بخش بر مغالطات است. نسبت میان شبیه‌سازی حق با باطل در تعریف مغالطه با غایت محاکات، نشان‌دهندۀ قلمرو گستردۀ محاکات و نقش آن‌ها به‌عنوان مهم‌ترین ابزار مغالطه است. صنف مخیلات با نقش انگیزشی از قوۀ سنجش در انجام‌دادن افعال پیشی می‌گیرد. | ||
| Keywords | ||
| برهان; جدل; خطابه; صناعات; مخیلات; مغالطه | ||
| References | ||
|
ابن‌باجه، محمد بن یحیی (1408 ق). المنطقیات (محمدتقی دانش‌پژوه، محقق). قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383). دانشنامۀ علایی: منطق (محمد معین و محمد مشکوة، مصححان). همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق الف). الشفاء: برهان (سعید زائد، محقق). قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق ب). الشفاء: جدل (سعید زائد، محقق). قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1980 م). عیون الحکمة (عبدالرحمان بدوی، محقق). بیروت: دار القلم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا الف). مختصر الاوسط. کتابخانۀ ایاصوفیۀ استانبول، نسخة خطی شمارۀ 4829.ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا ب). الموجزة فی المنطق. کتابخانۀ دانشگاه استانبول، نسخة خطی شمارۀ 3/4755.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1974 م). الهدایة (محمد عبده، محقق). قاهره: مکتبة القاهرة الحدیثة.
برخورداری، زینب؛ و پورصالح امیری، سیده مهدیه (بهار و تابستان 1401 ش). هویت منطق و نسبت آن با فلسفه از دیدگاه فارابی. معارف منطقی، 9(16)، 29-51.
عارف، رضا (1389). مغالطه‌پژوهی نزد فیلسوفان مسلمان. تهران: بصیرت.
فارابی، محمد بن محمد (1995 م). آراء أهل المدینة الفاضلة ومضاداتها (علی بوملحم، شارح). بیروت: مکتبة الهلال.
فارابی، محمد بن محمد (1996 م الف). إحصاء العلوم (علی بوملحم، شارح). بیروت: مکتبة الهلال.
فارابی، محمد بن محمد (1413 ق). الأعمال الفلسفیة (جعفر آل‌یاسین، محقق). بیروت: دار المناهل.
فارابی، محمد بن محمد (1404 ق). الألفاظ المستعملة فی المنطق (محسن مهدی، محقق). تهران: الزهراء.
فارابی، محمد بن محمد (1405 ق الف). الجمع بین رأیی الحکیمین (البیر نصری نادر، تعلیقه‌نویس). تهران: الزهراء.
فارابی، محمد بن محمد (1996م ب). السیاسة المدنیة (علی بوملحم، شارح). بیروت: مکتبة الهلال.
فارابی، محمد بن محمد (1907 م). عیون المسائل، در کتاب المجموع (احمد ناجی الجمالی و محمد امین الخائجی، مصحح). مصر: السعادة بجوار محافظة مصر.
فارابی، محمد بن محمد (1405 ق ب). فصول منتزعة (فوزی نجار، محقق). تهران: مکتبة الزهراء (س).
فارابی، محمد بن محمد (1961 م). فلسفة أرسطوطالیس وأجزاء فلسفته ومراتب أجزائها (محسن مهدی، محقق). بیروت: نشر دار مجلة شعر.
فارابی، محمد بن محمد (1980 م). فلسفة أفلاطون وأجزاء فلسفته، در افلاطون فی الاسلام (عبدالرحمان بدوی، محقق). بی‌جا: نشر دار الأندلس.
فارابی، محمد بن محمد (1986 م). کتاب الحروف (محسن مهدی، محقق). بیروت: دار المشرق.
فارابی، محمد بن محمد (1991 م). کتاب الملة ونصوص أخری (محسن مهدی، محقق). بیروت: دار المشرق.
فارابی، محمد بن محمد (1408 ق). المنطقیات (محمدتقی دانش‌پژوه، محقق). قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
فارابی، محمد بن محمد (1967 م). موسیقی الکبیر (غطاس عبدالملک خشبه، محقق). قاهره: دار الکاتب العربی للطباعة.
فرامرز قراملکی، احد (1391). جستار در میراث منطق‌دانان مسلمان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مفتونی، نادیا؛ و تواناپناه، فتانه (پاییز 1396). جایگاه یقین در صناعات خمس نزد فارابی. خردنامۀ صدرا، 23(89)، ص 53-64.
مفتونی، نادیا؛ و مقدم، قاسم (1393). خطابه به‌مثابۀ راهبرد فرهنگی در اندیشۀ فارابی. دوفصلنامۀ حکمت سینوی، 4(52)، ص 97-110. | ||
|
Statistics Article View: 351 PDF Download: 364 |
||