News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 513 |
| Number of Articles | 4,443 |
| Article View | 8,498,644 |
| PDF Download | 4,503,548 |
تحلیل توصیه امام باقر (ع) به پذیرش ولایت خلفا مبتنی بر اعتبارسنجی روایت «مَا ظَلَمَانَا مِنْ حَقِّنَا مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ» | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 5, Volume 16, Issue 2 - Serial Number 32, January 1402, Pages 77-114 PDF (1.1 M) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/qhs.2023.243669.3680 | ||
| Authors | ||
| بهناز محمدکاظمی1; محسن رفعت* 2 | ||
| 1دانشجوی کارشناسی ارشد، علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران. | ||
| 2استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه، قم، ایران. | ||
| Receive Date: 24 August 2022, Revise Date: 15 January 2023, Accept Date: 17 March 2023 | ||
| Abstract | ||
| روایت عدم غصب حق اهلبیت (ع) توسط خلفا در منابع اهل‌سنت از قول امام باقر (ع) از جمله روایاتی است که بنابر رویکرد اهل‌سنت می‌توان برای نشان دادن حسن رابطه‌ی اهلبیت (ع) با خلفا بدان تمسک جست. این روایت در منابع اهل‌سنت با طرق متعدد از دو راوی ضعیف نقل شده و به برخی منابع متاخر شیعه نیز از کتب اهل‌سنت منتقل شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد روایت مورد بحث در تعارض با اخبار و وقایع تاریخی موجود در منابع فریقین، سنت و سیره‌ی اهلبیت (ع) است. وجود روات تضعیف شده در سلسلة سند نیز از اعتبار روایت کاسته است. برای نخستین بار این روایت از سوی ابن شبة نقل شده، پس از او نیز دارقطنی با طریقی متفاوت از طریق ابن شبة گزارش کرده است. نگاشته‌ی حاضر با رویکردی تحلیلی- انتقادی می‌کوشد تا سند و طرق روایت مذکور را با توجه به منابع فریقین و با تکیه بر منابع اهل‌سنت در سنجه‌ی نقد قرار دهد. همچنین ضمن بررسی مصادر و اسناد روایت، به بررسی محتوای آن و نشان دادن تعارض روایت با تاریخ، احادیث و نحوة تعامل اهلبیت (ع) با شیخین پس از رحلت پیامبر (ص) می‌پردازد تا بدین طریق بیان دارد که ناسازگاری روایت با موارد مذکور اعتماد به آن را کم کرده و اعتبار آن را می‌کاهد. | ||
| Keywords | ||
| غصب حق اهلبیت (ع); امام باقر(ع); نقد حدیث; خلفا; ابن شبة; دارقطنی | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
نهج البلاغه. (١٤٠٧ق). بر اساس نسخه صبحی صالح، قم: دارالهجرة.
آلوسی، سیدمحمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. تحقیق: علیعبدالباریعطیه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن ابی الحدید، عزالدین عبدالحمیدبن هبةالله (1378ق). شرح نهج البلاغة. تحقیق: محمّدابوالفضل ابراهیم. مصر: داراحیاء الکتب العربیة.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (١٣٧١ق). الجرح و التعدیل. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق: اسعدمحمدطیب، ریاض: مکتبة نزارمصطفى الباز.
ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن محمد،(1385ق). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصادر.
ابن ادریس حلی، محمدبن احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. تحقیق: حسن الموسوی و ابوالحسن ابن مسیح. قم: دفترانتشارات اسلامی.
ابن عشاری حنبلی، محمدبنعلی (١٤١٣ق). فضائل أبی بکر الصدیق. تحقیق: عمروعبدالمنعم. دارالصحابة للتراث بطنطا.
ابن بابویه، محمدبنعلی (1404ق). من لایحضره الفقیه. تحقیق: علی اکبر غفاری. قم: جماعة المدرسین.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی (1382ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دارالاحیاء التراث.
ابن حبان، محمدبنابوحاتم (1393ق). الثقات. حیدرآباد: مؤسسة الکتب الثقافیة.
ابن حجر عسقلانی، احمدبنعلی (1326ق). تهذیب التهذیب. هند: مطبعة دائرة المعارف النظامیة.
ابن حجر عسقلانی، احمدبنعلی (1390ق). لسان المیزان. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
ابن حجر عسقلانی، احمدبنعلی (1392ق). الدرر الکامنة فی أعیان المائة الثامنة. تحقیق: محمدعبدالمعیدضان، هند: مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
ابن حجر عسقلانی، احمدبنعلی (1406ق). تقریب التهذیب. تحقیق: مصطفى عبدالقادرعطا. سوریا: دارالرشید.
ابن حجر عسقلانی، احمدبنعلی (بیتا). فتح الباری شرح صحیح البخاری. بیروت: دارالمعرفة.
ابن حجر هیثمی، احمدبنمحمد (١٤٠٨ق). الصواعق المحرقة فی الرد علی اهل البدع و الزندقة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن حزم، علیبناحمد (بیتا). الفصل فی الملل و الاهواء و النحل. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن حنبل، احمدبنمحمد (بیتا). المسند. بیروت: دارصادر.
ابن سعد، محمد (1410ق). الطبقات الکبرى. تحقیق: محمدعبدالقادرعطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن شبة، ابوزیدعمربن شبة النمیری (١٤١٠ق). تاریخ المدینة المنورة. به کوشش: فهیم محمد شلتوت. قم: دارالفکر.
ابن شهر آشوب، ابوجعفر محمدبنعلی (1376ق). مناقب آل ابی طالب. نجف: مکتبة الحیدریه.
ابن عبدالبر، یوسفبنعبدالله (١٤١٢ق). الاستیعاب. به کوشش: علی محمدبجاوی. بیروت: دارالجیل.
ابن عدی، ابواحمدعبدالله (1409ق). الکامل فی ضعفاء الرجال. تحقیق: یحیى مختارغزاوی. بیروت: دارالفکر، الطبعة الثالثة.
ابن عساکر، علیبنحسن (1415ق). تاریخ مدینة دمشق. تحقیق: علی شیری. بیروت: دارالفکر.
ابن عطیه، مقاتل (1377ش). مؤتمر علماء بغداد. تحقیق: سیدمرتضی رضوی. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419ق). تفسیر قرآن العظیم. تحقیق: محمدحسین شمس الدین. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن مرتضی، احمدبنیحیی (بیتا). البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الامصار. قم: مجمع الزخائرالاسلامی.
ابن ندیم، ابوالفرج محمد بن ابی یعقوب (1417ق). الفهرست. تحقیق: ابراهیم رمضان. بیروت: دارالمعرفة.
اشعری، ابوالحسنبناسماعیلبناسحاق (1400ق). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. آلمان: ویسبادن، فرانس شتاینر.
البانی، محمدناصرالدین (1415ق). سلسلۀ الأحادیث الصحیحیۀ. الریاض: مکتبة المعارف.
اندلسی، ابنعبدربه (1407ق). العقد الفرید. تحقیق: عبدالمجید ترحینی، مفیدمحمدقمیحه. بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ دوم.
انصاری دولابی، ابوبشر محمد (1407ق). الذریة الطاهرة النبویة. تحقیق: سعدالمبارک الحسن. کویت: دارالسلفیة.
باقلانی، ابوبکرمحمدبن طیب (1422ق). الإنتصار للقرآن. تحقیق: محمدعصام القضاه. عمان: دارالفتح.
بحرالعلوم، محمدمهدی بن مرتضی (1363ش). رجال السید بحر العلوم «المعروف بالفوائد الرجالیة». تحقیق: حسین بحرالعلوم، محمدصادق بحرالعلوم. تهران: مکتبة امام صادق(ع).
بخاری، محمدبن اسماعیل (بیتا). تاریخ الکبیر. دیاربکر: المکتبة الاسلامیة.
بخاری، محمدبن اسماعیل (1407ق). صحیح البخاری. بیروت: دارالفکر.
بخاری، محمدبن اسماعیل (1311ق). صحیح البخاری. مصر: السلطانیة، بالمطبعة الکبرى الأمیریة.
برقی، احمدبنمحمدبنخالد (بیتا). المحاسن. تحقیق: سیدجلالالدین حسینی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
بستانی، قاسم (1386ش). «ارزیابی حدیث نحن معاشرالانبیاء لا نورث»، شیعه شناسی. شماره20. صص81- 96.
بشار عواد، معروف (1429ق). الذهبی و منهجه فی کتاب تاریخ الإسلام. بیروت: دارالغرب الإسلامی.
بغدادی، عبدالقاهربنطاهر (1444ق). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة. بیروت: دارالآفاق الجدیدة.
بنیاد دائرة المعارف اسلامی (1362ش). «بتریه»، دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
بیهقی، احمدبنحسین (بیتا). السنن الکبری. بیروت: دارالفکر.
ترمذی، ابوعیسی محمد (1403ق). سنن ترمذی. بیروت: دارالفکر.
توحیدی نیا، روح الله (1393ش). «واکاوی چگونگی تعامل امام باقر(ع) و امام صادق (ع) بافرقه بتریه»، تاریخ اسلام. شماره2. صص125-155.
ثقفی، ابراهیمبنمحمد (1424ق). الغارات. تحقیق: سیدجلالالدین حسینی. قم: دارالکتب الاسلامیه.
جعفری هرندی، محمد (1393ش). «ملاک و چگونگی به کار گیری تقیه در دورهی حضور معصومان»، پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی. شماره35. صص11-44.
جعفریان، رسول (1381ش). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه. قم: انصاریان.
جوهری، احمدبنعبدالعزیز (١٤١٣ق). السقیفة و فدک. به کوشش: محمدهادی امینی. بیروت: شرکة الکتبی.
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله (1411ق). المستدرک علی الصحیحین. تحقیق: مصطفی عبدالقادرعطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
حسکانی، عبیدالله بن عبدالله (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تحقیق: محمدباقرمحمودى. تهران: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
حسینی میلانی، علی (1427ق). الشورى فی الامامة، قم: الحقایق.
حسینی میلانی، علی (1388ش). امامت امیر المومنین در سنجش خرد. قم: الحقایق.
حسینی میلانی، علی (1387ش). حدیث اقتداء به شیخین در ترازوى نقد. قم: الحقایق.
حسینی میلانی، علی (1386ش). فدک در فراز و نشیب. قم: الحقایق.
حسینی میلانی، علی (1427ق). مسأله فدک و حدیث إنّا معاشر الأنبیاء لانورث. قم: الحقائق.
حسینی میلانی، علی (1430ق). مظلومیة الزهراء (س). قم: الحقایق.
حلی، حسنبنیوسف (1381ش). ترتیب خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال. تحقیق: بنیاد پژوهشهاى اسلامى. مشهد: آستان قدس رضوى.
حلی، حسنبنیوسف (١٤١١ق). رجال العلامة الحلی. به کوشش: محمدصادق بحرالعلوم. نجف: دارالذخائر.
حموی، یاقوت (1399ق). معجم البلدان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حنفی، علیمحمد فتح الدین (1387ش). فلک النجاة فی الإمامة و الصلاة. تحقیق: ملا احمدعلی محمدجعفر، قم: موسسه تبیان.
خرسان، سیدمحمدمهدی (1427ق). المحسن السبط مولود أم سقط. نقارش: دلیل ما.
خطیب بغدادی، احمدبنعلی (١٤١٧ق). تاریخ بغداد. به کوشش: مصطفی عبدالقادرعطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
خویی، ابوالقاسم (1413ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بیجا: بینا.
دارقطنی، ابوالحسن علیبننعمانبندینارالبغدادی (1419ق). فضائل الصحابة ومناقبهم وقول بعضهم فی بعض صلوات الله علیهم. المملکة العربیة السعودیة: مکتبة الغرباءالأثریة.
دینوری، ابن قتیبه (1410ق). الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء. تحقیق: علی شیری. بیروت: دارالأضواء.
ذهبی، شمس الدین (1425ق). تذهیب تهذیب الکمال فی اسماء الرجال. تحقیق: عنیم عباس غنیم، مجدی السید امین. قاهره: الفاروق الحدیثة.
ذهبی، شمس الدین (1427ق). سیر اعلام النبلاء. قاهره: دارالحدیث.
ذهبی، شمس الدین (1382ق). میزان الاعتدال فی نقد الرجال. بیروت: دارالمعرفة.
الرازی اللالکائی، هبةاللهبنالحسنبنالمنصورالطبری (١٤٢٣ق). شرح اصول اعتقاد أهل السنة والجماعة. تحقیق: أحمدالغامدی. السعودیة: دارطیبة.
رازی، محمدبنحسان (1371ش). تفسیر القرآن. تهران: اساطیر.
رازی، ابوعلی مسکویه(1379ش). تجارب الأمم. تهران: سروش.
راوندی، قطب الدین سعیدبن هبةالله (1409ق). الخرائج و الجرائح. قم: مؤسسة الإمام المهدى (عج).
رحمتی، محمدکاظم (1388ش). مقالاتی در تاریخ زیدیه و امامیه. تهران: انتشارات بصیرت.
رفعت، محسن (1398ش). «حدیث دوبار زادگی امام صادق (ع) از ابوبکر در سنجه نقد». کتاب قیّم، شماره 21، صص 265-296.
رهبر، محمدتقی (1379ش). «فدک نماد مظلومیت اهلبیت». میقات حج. شماره 34. صص158-185.
زرکلی، خیرالدین (١٩٨٠م). الاعلام. بیروت: دارالعلم.
سبکی، عبدالوهاب (1407ق). معید النعم و مبید النقم. بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
سیوطی، جلال الدین (بیتا). الدر المنثور. بیروت: دارالمعرفة.
سیوطی، جلال الدین (1403ق). طبقات الحفاظ. بیروت: دارالکتب العلمیة.
شافعی، علیبنعبداللهبناحمد، السمهودی، نورالدین (١٤١٩ق). وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى. بیروت: دارالکتب العلمیة.
شهرستانی، محمدبنعبدالکریم (بیتا). الملل و النحل. بیجا. مؤسسة الحلبی.
شوشتری، محمدتقی (١٤١٠ق). قاموس الرجال. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
شوشتری، نورالله بن شریف الدین (١٣٦٧ق). الصوارم اُلمهرقة فی نقد الصواعق اُلمحرقة. به کوشش: جلال الدین حسینی. تهران: مطبعة النهضة.
صفدی، صلاح الدینخلیل (1420ق). الوافی بالوفیات. تحقیق: أحمد الأرناؤوط، مصطفى ترکی. بیروت: دارإحیاء التراث.
طباطبایی، محمدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرانی، سلیمانبناحمد (1428ق). التفسیر الکبیر. اردن: دارالکتاب الثقافی.
طبری، ابوجعفرمحمدبنجریر (1387ق). تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک). تحقیق: محمدابوالفضل ابراهیم. بیروت: دارالتراث.
طبری، ابوجعفرمحمدبنجریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
طحاوی، احمدبنمحمد (1414ق). شرح معانی الآثار. تحقیق: محمدزهری النجار- محمدسیدجادالحق. عالم الکتب.
طوسی، محمدبنحسن (1365ش). تهذیب الاحکام. تحقیق: سید حسن خرسان. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
طوسی، محمدبنحسن (1373ش). رجال الطوسی. محقق: جواد قیومی اصفهانی. قم: جماعة المدرسین، مؤسسة النشر الإسلامی.
طوسی، محمدبنحسن (بیتا). التبیان فی تفسیر القرآن. تصحیح: احمدحبیب عاملی، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین (1369ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: اسلام.
العاملی (1422ق). الانتصار. بیروت: دارالسیرة.
عاملی، سیدجعفرمرتضی (1418ق). مأساة الزهراء. بیروت: دارالسیرة.
عجلی، احمدبنعبدالله (بیتا). معرفة الثقات. المدینة المنورة: مکتبة الدار.
عصامی، عبدالملکبنحسین (١٤١٩ق). سمط النجوم العوالی فی أنباء الأوائل والتوالی. تحقیق: أحمدعبدالموجود. بیروت: دارالکتب العلمیة.
عقیلی، ابوجعفرمحمدبنعمرو (1404ق). الضعفاء الکبیر. تحقیق: عبدالمعطی امین قلعجی. بیروت: دارالمکتبة العلمیة.
علی السالوس، علیبناحمد (١٤٢٤ق). مع الاثنى عشریة فی الأصول والفروع. ریاض: دار الفضیلة.
فاتحینژاد، عنایتالله (1377ش). «ابن شبة»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامى.
فهیمی تبار، حمیدرضا (1392ش). «بررسی تطبیقی روایت لا نورث ما ترکنا صدقه از منظر فریقین»، حدیث پژوهی. شماره 10. صص35-56.
قاضی نعمان، ابوحنیفه محمدبننعمان (1383ق). دعائم الاسلام. قاهره: آصف بن علی اصغر فیضی.
قشیری نیسابوری، مسلمبنحجاج (بیتا). صحیح المسلم. بیروت: دارالفکر.
قطب، سید (1425ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دارالشروق.
قندوزی، سلیمانبنابراهیم (1422ق). ینابیع المودة لذو القربی. تحقیق: علی بن جمال اشرف حسینی، قم: دارالاسوة للطباعة و النشر.
کشی، محمدعمربنعبدالعزیز (1348ش). اختیار معرفة الرجال. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
کوفی، محمدبنسلیمان (1412ق). مناقب الامام امیرالمومنین. تحقیق: محمدباقرمحمودی. قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة.
مالک بن انس (بیتا). المدونه الکبری. بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
مامقانی، عبدالله (بیتا). تنقیح المقال فی علم الرجال. قم: موسسه آل البیت (ع).
ماوردی، علی (بیتا). النکت و العیون تفسیر الماوردی. تحقیق: سیدبنعبدالمقصودعبدالرحیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
متقی، علیبنحسامالدین (١٤٠٩ق). کنز العمال. به کوشش: بکری حیانی، الشیخ صفوة السقا، بیروت: مؤسسة الرسالة.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر الاخبار الأئمة الأطهار. بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
مجموعة المؤلفین (١٤١٢ق). الجامع فی الجرح والتعدیل. بیروت: عالم الکتب.
محمد بنمکرم ، أبوالفضل (١٤٠٢ق). مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر. تحقیق: روحیة النحاس، ریاض عبدالحمیدمراد، محمدمطیع. دمشق: دارالفکر.
مزّی، جمال الدین (1400ق). تهذیب الکمال فی اسماء الرجال. تحقیق: بشارعوادمعروف. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مسعودی، علیبنحسین (١٤٠٩ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. به کوشش: اسعدداغر. قم: دارالهجرة.
مسعودی، علیبنحسین (1426ق). اثبات الوصیة. قم: انصاریان.
معروف الحسنی، هاشم (1373ش). سیرة الأئمه اثنی عشر. ترجمه: محمد رخشنده. تهران: امیرکبیر.
مغراوی، ابوسهل محمدبنعبدالرحمن (بیتا). موسوعة مواقف السلف فی العقیده و المنهج و التربیة. القاهره: المکتبة الإسلامیة للنشر والتوزیع.
مفید، محمدبننعمان (1413ق- الف). الاختصاص. تحقیق: على اکبر غفارى، محمود محرمى زرندى. قم: کنگرهی جهانی شیخ مفید.
مفید، محمدبننعمان (1413ق-ب). الأمالی. تحقیق: حسین استادولى ، على اکبر غفارى. قم: کنگرهی شیخ مفید.
مقدسی، ضیاءالدین ابوعبداللهمحمدبنعبدالواحد (١٩٩٤م). النهی عن سب الأصحاب وما فیه من الإثم والعقاب. تحقیق: محمد أحمد عاشور- جمال عبدالمنعم الکومی. مصر: الدارالذهبیة.
مقریزی، احمدبنعلی (1420ق). امتاع الاسماع. تحقیق: محمد عبدالحمید النمیسی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
نسایی، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب (بیتا). فضائل الصحابه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
نسایی، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب (1406ق). الضعفاء والمتروکین. بیروت: دارالمعرفة.
نمازی شاهرودی، علی (1414ق). مستدرکات علم رجال الحدیث. تهران: فرزند مولف.
نوری، حسینبنمحمدتقی (1429ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. تحقیق: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. بیروت: موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
یعقوبی، احمدبنابییعقوب (بیتا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دارصادر. | ||
|
Statistics Article View: 414 PDF Download: 479 |
||