News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,589,578 |
| PDF Download | 5,352,972 |
تحلیل کمّی و کیفی اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن پیش از توحید مصاحف | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 7, Volume 16, Issue 2 - Serial Number 32, January 1402, Pages 139-176 PDF (1.31 M) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/qhs.2022.242790.3575 | ||
| Authors | ||
| هادی غلامرضائی1; کاوس روحی برندق* 2; نصرت نیل ساز3; محمود کریمی بنادکوکی4 | ||
| 1دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران ، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران | ||
| 3دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
| 4دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 05 May 2022, Revise Date: 29 August 2022, Accept Date: 11 November 2022 | ||
| Abstract | ||
| از جمله حوادث مهم تاریخ قرآن کریم، واقعه توحید مصاحف است. این رویداد محصول اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن و راه‌کار ارائه شده برای حل آن می‌باشد. هرچند تاکنون پژوهش‌های مختلفی درباره این واقعه و چگونگی اجرای آن انجام شده اما زمینه این اتفاق یعنی اختلاف مسلمانان مورد غفلت قرارگرفته است و درباره آن شاهد پژوهشی نیستیم. این مقاله درصدد است با نگاهی تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی به‌بررسی روایات حاکی از اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن که منجر به توحید مصاحف شد، بپردازد؛ تا ضمن اشاره به‌پیشینه تاریخی این رخداد، نشان دهد که این اختلاف از چه کمیت و کیفیتی برخوردار بوده و در چه زمان و مکانی بروز و ظهور داشته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: اولاً بسیاری از تحلیل‌های ارائه‌شده درباره توحید مصاحف، مورد تأیید نمی‌باشند؛ ثانیاً شاهد غلو و بزرگ‌نمایی در نقل این حادثه تاریخی هستیم؛ ثالثاً اوج اختلاف‌های گزارش شده در سال‌های23 تا 25ق هم از جهت کمیّت و هم از جهت کیفیت محدود بوده‌اند؛ رابعاً گاه اصلاً اختلاف نه به‌خاطر قرائت‌های متفاوت بلکه تنها به‌خاطر انتساب قرآن به‌برخی از صحابه و از ترس وقوع اختلافی همچون اختلاف اهل کتاب در میان مسلمانان بوده؛ خامساً علت اصلی اختلاف، تفاوت مصحف ابن‌مسعود با دیگران بوده که منجر به‌رویارویی شدید اقلیتی محدود با اکثریت جامعه اسلامی شده است. | ||
| Keywords | ||
| "توحید مصاحف"; " اختلاف قرائت"; "حذیفة بن یمان"; "عبدالله بن مسعود" | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
ابن ابى حاتم، عبدالرحمن (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزارمصطفى الباز.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید (1404ق). شرح نهج البلاغة، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن اثیر، على (1385ق). الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.
ابن اثیر، على (1409ق). أسد الغابة فی معرفة الصحابة. بیروت: دارالفکر.
ابن حجر عسقلانی، احمد (1415ق). الإصابة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن حجر عسقلانی، احمد (2003م). فضائل القرآن، بیروت: مکتبة الهلال.
ابن خلدون، عبدالرحمن (1408ق). تاریخ ابن خلدون. بیروت: دارالفکر.
ابن شبه، عمر (١٣٩٩ق). تاریخ المدینة. جدة: بی‌نا.
ابن عطیه، عبدالحق(1422ق). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن کثیر، اسماعیل(1407ق). البدایة و النهایة. بیروت: دارالفکر.
ابوحیان اندلسی، محمد(1429ق). البحر المحیط. بیروت: دارالفکر.
ابوریه، محمود (1420ق). أضواء علی السنة المحمدیة أو دفاع عن الحدیث. قم: مؤسسة أنصاریان.
أبوعُبید، قاسم(1415ق). فضائل القرآن. بیروت: دارابن کثیر.
بخارى، محمد(1410). الصحیح. قاهره: وزارة الاوقاف.
برتن، جان(1398ش). «نگاهی به تاریخ قرآن». مطالعات قرآن و حدیث سفینه، شماره27، صص12–54.
بلاذرى، احمد(1417ق). أنساب الأشراف. بیروت: دار الفکر.
ثعلبى، احمد(1422ق). الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی. بیروت: دارإحیاءالتراث العربی.
جفرى، آرتور(1386ش). واژه‌هاى دخیل در قرآن. تهران: توس.
جوهرى، اسماعیل(بیتا). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.
حر عاملی، محمد(1426ق). تواتر القرآن. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
حسن، عباس(1428ق). النحو الوافی. قم: المحبین.
حقانی فضل، محمد(1390ش)، «در برابر نقادان: بررسی پاسخ‌های مسیحیان به نقادان کتاب مقدس». فصل‌نامه دانشگاه قم، شماره 12، صص113-133.
حمدان، عمر یوسف(بیتا). «مشروع المصاحف الثانی فی العصر الأموی». مجلة البحوث والدراسات القرآنیة، شماره4، صص63-116.
حیدرى، محمد(1381ش). معجم الأفعال المتداولة و مواطن استعمالها. قم: الدراسات الاسلامیه.
خضیری، محمد بن عبدالله(1420ق). تفسیر التابعین. ریاض: دارالوطن.
الخطیب، عبداللطیف(1422ق). معجم القراءات. دمشق: دارسعدالدین.
دانی، عثمان(1978م)، المقنع فی رسم مصاحف الأمصار. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
ذوقی، امیر(1396ش). ملاک‌های ترجیح قرائت و توسعۀ آن. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
راغب اصفهانى، حسین(1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
رامیار، محمود(1380ش). تاریخ قرآن. تهران: امیرکبیر.
رسولزاده، عباس؛ باغبانی، جواد(1391ش). شناخت مسیحیت. قم: مؤسسه امام خمینی.
رضوان، عمر(1413ق). آراء المستشرقین. ریاض: دارطیبه.
زرقانی، عبدالعظیم (بیتا). مناهل العرفان. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
زرکشی، محمد(1410ق). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
سبزوارى، محمد(1406ق). الجدید فى تفسیر القرآن المجید. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
سجستانى، ابوبکر(1423ق). المصاحف. القاهرة: الفاروق الحدیثه.
سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم(1396ش). بررسی متنی و سندی متون مقدس یهودی_ مسیحی. تهران: سمت.
سلیمانی، داود(1375ش). «بررسی علل توحید مصاحف در عصر عثمان». مقالات و بررسی‌ها، شماره 59و60، صص25-38.
سمرقندى، نصر(1416ق). بحرالعلوم، بیروت: دارالفکر.
سیوطی، عبدالرحمن(1421ق). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: دارالکتاب العربی.
شهید ثانی، زین‌الدین (بیتا)، الروضة البهیة. بی‌جا، بی نا.
شیرازی، سلطان الواعظین (بیتا)، صد مقاله سلطانی: راهنمای یهود و نصاری و مسلمین در معرفت تورات و انجیل و قرآن مجید. تهران: انتشارات اسلامیه.
صالحی شامی، محمد(1414ق). سبل الهدى و الرشاد فى سیرة خیر العباد. بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
ضیاء توحیدی، محمد(1393ش). درآمدی بر کتاب مقدس و الهیات مسیحی. تهران: کانون اندیشه جوان.
طاهری آکردی، محمدحسین(1390ش)، یهودیت. قم: المصطفی.
طباطبائی، محمدرضا(1371ش). صرف ساده. قم: دارالعلم.
طبرانى، سلیمان(2008م). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم. اردن: دارالکتاب الثقافی.
طبرسى، فضل(1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
طبرى، محمد(1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
عاملی، جعفرمرتضی(1377ش). حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عاملى، جعفرمرتضى(1415ق). الصحیح من سیرة النبی الأعظم. بیروت: دارالهادی.
عترت دوست، محمد(1397ش). اختلاف قرائات قرآنی وجریان تاریخی_ فرهنگی اهل بیت محوری. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
عسکری، مرتضی(1416ق). القرآن الکریم و روایات المدرستین. ایران: المجمع العلمی الاسلامی.
علاف، ادیب(1420ق)، البیان فی علوم القرآن. دمشق: دارالفارابی للمعارف.
غانم قدوری، حمد(1425ق). رسم المصحف. عمان: دار عمار.
غلامرضائی، هادی (1397ش). پایان‌نامه «تواتر قرآن، چیستی، چرایی، چگونگی و چالش‌ها»، استاد راهنما: سیدهدایت جلیلی، استاد مشاور: روح‌الله نجفی، دانشگاه خوارزمی.
فخررازى، محمد(1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دارإحیاءالتراث‌العربی.
فراهیدى، خلیل(1409ق). کتاب العین. قم: هجرت.
فضلی، عبدالهادی(1405ق). القراءات القرآنیة. بیروت: دارالقلم.
قاسمی حامد، مرتضی(1388)، «نقد و بررسی جریان توحید المصاحف در زمان خلافت عثمان». مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره 16، صص18-26.
قرطبى، محمد(1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصرخسرو.
کاشانی، محمد(1398ش). درسنامه مسیحیت؛ شناخت و بررسی عهدین. قم: خاتم النبیین.
کلینى، محمد بن یعقوب(1430ق). الکافی. قم: دارالحدیث.
کهن، آبراهام(1390ش). گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه: امیرفریدون گرگانی، تهران: اساطیر.
لیم هوس، فردریک(1390ش)، «قرائات قرآن»، ترجمه: مژگان آقایی و راحله نوشاوند، پژوهش‌های قرآنی، شماره 66، صص334-351.
مروتی، سهراب(1381ش). پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن کریم (سده نخست هجری). تهران: نشر رمز.
مطهری، مرتضی(1384ش). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
معرفت، محمدهادی(1384ش). علوم قرآنی. قم: موسسه تمهید.
معرفت، محمدهادی(1388ش). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسه التمهید.
مفتخری، حسین؛ کوشکی، فرشته(1384ش). «قراء و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجری»، تاریخ اسلام، شماره 22، صص110-63.
مقاتل بن سلیمان(1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: دارإحیاءالتراث العربی.
موسى، حسین یوسف(1410ق)، الإفصاح فى فقه اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ناصر، شادی حکمت(1398ش). نقل قرائات قرآن: مسئله تواتر و پیدایی قرائت‌های شاذّ، ترجمه: شاه‌پسند و عبدی، تهران: کرگدن.
نجفی، روح‌الله(1401ش). در مقام پاسخ به‌پرسش نویسنده از طریق رایانامه r.najafi@khu.ac.ir.
نجفی، روح‌الله(1394ش). «تاثیر انگاره‌های کلامی در اختلاف قرائت آیات صفات الهی». آینه معرفت، شماره 45، صص55-72.
نجفی، روح‌الله(1395ش). «کارکرد قرائت عبدالله ابن مسعود در تبیین آیات الاحکام»، مطالعات علوم اسلامی ـ علوم قرآن و حدیث، شماره 96، صص139-161.
نسائى، احمد(1411ق). السنن الکبرى. بیروت: دارالکتب العلمیة.
نوری، حسین(بیتا). فصل الخطاب فی تحریف کتاب رب الأرباب. بیروت: مرکزالدراسات الفکریة.
نولدکه، تئودور(2000م). تاریخ قرآن. ترجمه: جورج تامر و هیلدسهایم، نیویورک: دارنشر جورج المز.
نویری، محمد(1424ق). شرح طیبة النشر فی القراءات العشر. بیروت: دارالکتب العلمیة.
واحدی، علی (1419ق). أسباب نزول القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
واحدى، على(1415ق). الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دارالقلم.
واقدى، محمد(1409ق). المغازى. بیروت: مؤسسة الأعلمى.
هارناک، آدولف(1395ش)، خاستگاه عهد جدید و مهم‌ترین پیامدهای پیدایش آن. ترجمه: حامد فیاضی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
هاشمی شاهرودی، محمود(۱۴۳۲ق). موسوعة الفقه الإسلامی المقارن. قم: موسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع).
الهی خراسانی، محمد(1390ش). «تجرید قرآن از روایات»، فصل‌نامه جستار، شماره 29، صص9-20.
یعقوبی، احمد(بیتا). تاریخ الیعقوبى. بیروت: دارصادر. | ||
|
Statistics Article View: 871 PDF Download: 518 |
||