News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 513 |
| Number of Articles | 4,443 |
| Article View | 8,498,827 |
| PDF Download | 4,503,676 |
گونه‌شناسی گفتمان‌های عاشورا و سیر تحول آن‌ها بر پایۀ منابع حدیثی ـ تاریخی شیعه | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 10, Volume 16, Issue 1 - Serial Number 31, July 1401, Pages 245-276 PDF (646.83 K) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/qhs.2022.241895.3427 | ||
| Author | ||
| مریم ولایتی* | ||
| استادیار گروه حدیث دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 01 October 2021, Revise Date: 15 April 2022, Accept Date: 15 August 2022 | ||
| Abstract | ||
| نهضت عاشورا یکی از حوادث سرنوشت‌ساز تاریخ صدر اسلام است که گفتمان کاوی متون مربوط به آن، می‌تواند مفاهیم کلیدی و محوری مکتب امامت را به جامعه بنمایاند. در این پژوهش تلاش شده به بررسی تاریخی گفتمان‌های باز تولیدشده از حادثه عاشورا در ده قرن نخست هجری پرداخته شود و بررسی گردد که مؤلفان کتاب‌های تاریخی و حدیثی پسین، عامدانه یا ناخودآگاه، کدام نقل را برگزیده و در آثار خود منعکس کرده‌اند؟ ضرورت این پژوهش بدین خاطر است که مخاطب را با فضای فکری حاکم بر جامعۀ آن روز و نیازها تا حدودی آشنا می‌کند. نتایج حاصل از بررسی‌ها نشان داد پنج گفتمان عمده، در شمار گفتمان‌های تولید شده در جریان نهضت عاشورا هستند که مؤلفان کتب تاریخی هر یک به فراخور شرایط، به بازتولید آن اقدام نموده‌اند. بیشترین گفتمانی که در ده قرن نخست مورد توجه بوده، گفتمان «دفاع از شخصیت حسین(ع) و قداست حرکت او» است. این گفتمان در وهلۀ نخست با بیان حسب و نسب امام و ظهور عبارت «ابن بنت النبی»، در مرتبۀ بعد با بیان انگیزۀ ایشان که تنها یاری دین خدا و پیامبر(ص) بوده و در مرتبۀ آخر با بیان فضائل، سعی دارد حقانیت امام را اثبات نموده و قداست این حرکت را تبیین نماید. از دیگر گفتمان‌های مهم این دوره می‌توان به گفتمان «تشخیص مسیر با محوریت انگارۀ دنیا» و گفتمان «آزادگی و عزت خواهی» اشاره کرد که به‌طور مستمر و با استناد به نقل‌های مشهور در این دوره بازتاب قابل توجهی داشته‌اند. | ||
| Keywords | ||
| گفتمان; گونه شناسی; گفتمان کاوی; روایات عاشورا; حدیث شیعه; منابع تاریخی. | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله (1404ق)، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، محقق/ مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محقق/ مصحح: عراقى، مجتبى، قم: دار سید الشهداء للنشر.
ابن بابویه، محمد بن على (1376ش)، الأمالی، تهران: نشر کتابچى.
ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى (1409ق)، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار، محقق/ مصحح: حسینى جلالى، محمد حسین، قم: جامعه مدرسین.
ابن شعبه حرانى، حسن بن على (1404ق)، تحف العقول، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر، قم: جامعه مدرسین.
ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على (1379ش)، مناقب آل أبی طالب ع، قم: نشر علامه.
ابن طاووس، على بن موسى (1348 ش)، اللهوف على قتلى الطفوف، مترجم: فهرى زنجانى، احمد، تهران: نشر جهان.
ابن طاووس، على بن موسى (1376ش)، الإقبال بالأعمال الحسنة، محقق/ مصحح: قیومى اصفهانى، جواد، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
ابن طیفور، احمد بن أبی طاهر (بی تا)، بلاغات النساء، قم: الشریف الرضی.
ابن قولویه، جعفر بن محمد (1356ش)، کامل الزیارات، محقق/ مصحح: امینى، عبد الحسین، نجف اشرف: دار المرتضویة.
ابن نما حلى، جعفر بن محمد (1406ق)، مثیر الأحزان، محقق/ مصحح: مدرسه امام مهدى علیه السلام، قم: مدرسه امام مهدى.
ابو مخنف کوفى، لوط بن یحیى (1417ق)، وقعة الطفّ، محقق/ مصحح: یوسفى غروى، محمد هادى، قم: جامعه مدرسین.
اربلى، على بن عیسى (1381ش)، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق/ مصحح: رسولى محلاتى، سید هاشم، تبریز: نشر بنى هاشمى.
بحرانى اصفهانى، عبد الله بن نور الله (1413ق)، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، محقق/ مصحح: موحد ابطحى اصفهانى، محمد باقر، قم: مؤسسة الإمام المهدى عج.
بحرانى، هاشم بن سلیمان (1374ش)، البرهان فی تفسیر القرآن، محقق/ مصحح: قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مؤسسه بعثه.
بحرانى، هاشم بن سلیمان (1413ق)، مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
جزائرى، نعمت الله بن عبد الله (1404ق)، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
جزائرى، نعمت الله بن عبد الله (1427ق)، ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
حسینى موسوی، محمد بن أبی طالب (1418ق)، تسلیة المُجالس و زینة المَجالس (مقتل الحسین علیه السلام)، محقق/ مصحح: حسون، کریم فارس، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
حلوانى، حسین (1408ق)، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، محقق/ مصحح: مدرسة الإمام المهدی، قم: مدرسة الإمام المهدی عج.
حلى، حسن بن سلیمان بن محمد (1421ق)، مختصر البصائر، محقق/ مصحح: مظفر، مشتاق، قم: ناشر: مؤسسة النشر الإسلامی.
خانی، حامد (فرهنگ مهروش) (1398ش)، قرآن پژوهی و تاریخ انگاره‌ها (مجموعه مقالات)، استهبان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
دیلمى، حسن (1408ق)، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، محقق/ مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم: مؤسسة آل البیت ع.
راد، علی؛ قاضی‌زاده، کاظم (1390ش)، «بررسی دو نظریه درباره وارثان برگزیده قرآن با تأکید بر احادیث امامیه»، فصلنامه علوم حدیث، سال 16، شماره 61.
شامی، یوسف بن حاتم (1420ق)، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، قم: جامعه مدرسین.
صالحی زاده، عبدالهادی (1390ش)، «درآمدی بر تحلیل گفتمان میشل فوکو، روش‌های تحقیق کیفی»، معرفت فرهنگی ـ اجتماعی، سال 2، شماره 3.
صفار، محمد بن حسن (1404ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد ص، محقق/ مصحح: کوچه باغى، محسن بن عباسعلى، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
طبرسى، احمد بن على (1403ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج، محقق/ مصحح: خرسان، محمد باقر، مشهد: نشر مرتضى.
طبرسى، فضل بن حسن (1417ق)، إعلام الورى بأعلام الهدى، محقق/ مصحح: مؤسسة آل البیت، قم: آل البیت.
طبرى آملى، محمد بن جریر (1415ق)، المسترشد فی إمامة علیّ بن أبی طالب ع، محقق/ مصحح: محمودى، احمد، قم: نشرکوشانپور.
عیوضی، محمدرحیم (1390)، «زمینه های تاریخی، اجتماعی، سیاسی شکل گیری نهضت عاشورا»، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، شماره 2.
فتال نیشابورى، محمد بن احمد (1375ش)، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: انتشارات رضى.
فیض کاشانى، محمد محسن (1371ش)، نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین، محقق/ مصحح: انصارى قمى، مهدى، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
فیض کاشانى، محمد محسن (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین.
فیض کاشانى، محمد محسن (1415ق)، تفسیر الصافی، محقق/ مصحح: اعلمى، حسین، تهران: مکتبه الصدر.
قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله (1409ق)، الخرائج و الجرائح، محقق/ مصحح: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، قم: مؤسسه امام مهدى عج.
قمى، عباس (1414ق)، سفینة البحار، قم: بی نا.
قمى، على بن ابراهیم (1404ق)، تفسیر القمی، محقق/ مصحح: موسوى جزائرى، طیّب، قم: دار الکتاب.
کبیر مدنی شیرازی، سید على خان (1384ش)، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، محقق/ مصحح: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، مشهد: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
کلینى، محمد بن یعقوب (1429ق)، کافی، محقق/ مصحح: دارالحدیث، قم: نشر دار الحدیث.
مازندرانى، محمد صالح (1382ق)، شرح الکافی- الأصول و الروضة، محقق/ مصحح: شعرانى، ابوالحسن، تهران: المکتبة الإسلامیة.
مجلسى، محمد باقر (1364ش)، زندگانى حضرت امام حسین ع (ترجمه جلد 45 بحار الأنوار)، مترجم: نجفى، محمد جواد، تهران: اسلامیه.
مجلسى، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمه الأطهار، محقق/ مصحح: جمعى از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مجلسى، محمد باقر(1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق/ مصحح: رسولى محلاتى، سید هاشم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مسعودى، على بن حسین (1426ق)، اثبات الوصیة، قم: نشر انصاریان.
مظفر نجفى، محمد حسن (1422ق)، دلائل الصدق لنهج الحق، محقق/ مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم: موسسة آل البیت.
مفید، محمد بن محمد (1413ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، محقق/ مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم: کنگره شیخ مفید.
میبدى، حسین (1411ق)، دیوان أمیر المؤمنین علیه السلام، مترجم: زمانى، مصطفى، محقق/ مصحح: زمانى، مصطفى، قم: دار نداء الإسلام للنشر.
نصراوی، محمد (1394ش)، «درآمدی بر گفتمان کاوی تاریخی، مطالعه موردی خطبه حضرت زینب س در شام»، صحیفه مبین، سال 21، شماره 57.
ورام بن أبی فراس، مسعود (1410ق)، مجموعة ورّام، قم: مکتبه فقیه.
ولایتی کبابیان، مریم (1399ش)، گفتمان‌های تفسیری شیعه در کوفه، مشهد: بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی.
هاشمى خویى، میرزا حبیب الله (1400ق)، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة( خوئى)، مترجم: حسن زاده آملى، حسن و کمره اى، محمد باقر، محقق/ مصحح: میانجى، ابراهیم، تهران: مکتبة الإسلامیة.
یزدى حایرى، على (1422ق)، إلزام الناصب فی إثبات الحجة الغائب، محقق/ مصحح: عاشور، على، بیروت: مؤسسة الأعلمى. | ||
|
Statistics Article View: 277 PDF Download: 418 |
||