News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 513 |
| Number of Articles | 4,443 |
| Article View | 8,499,214 |
| PDF Download | 4,503,755 |
تبیین فضای صدور روایات دربارۀ اسم اعظم برپایۀ مطالعۀ تاریخ انگاره از عصر نزول تا تثبیت باور | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 4, Volume 16, Issue 1 - Serial Number 31, July 1401, Pages 61-90 PDF (1.24 M) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/qhs.2022.241325.3356 | ||
| Authors | ||
| رمضان‌علی مردانی1; حامد خانی (فرهنگ مهروش)* 2; مهدی افچنگی3; محمدعلی میر4 | ||
| 1دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران | ||
| 2دانشیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران. | ||
| 3استادیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران. | ||
| 4استادیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران | ||
| Receive Date: 11 July 2021, Revise Date: 25 November 2021, Accept Date: 16 April 2022 | ||
| Abstract | ||
| در احادیث نبوی، روایات بزرگان دین، ادعیه، اساطیر، نظریه‌‌پردازی‌‌های متکلمانه و مفسرانه و اخلاقی، و باورهای عامیانۀ جهان اسلام اشارات فراوانی می‌‌توان به نامی برای خدا یافت که از آن غالباً با تعبیر «اسم اعظم» یاد می‌‌شود. مسلمانان معتقد اند می‌‌توان تصرفاتی بزرگ در هستی با ذکر یا همراه داشتن این اسم نمود. باور به امکان چنین تصرفی با برخواندن نام خدا ــ یا دست‌‌کم باور به برخورداری برخی نام‌‌ها از خواصی غریب ــ سابقه‌‌ای کهن در عصر پیش از اسلام دارد. بااین‌‌حال، اشاره‌‌ای صریح در قرآن به اسمی اعظم یا هرجور نامی ویژه با خواص متفاوت برای خدا نمی‌‌توان یافت. زمان و نحوۀ مطرح شدن این انگاره در جهان اسلام و عوامل مؤثر بر اشاعۀ فرهنگی آن بالکل ناشناخته‌‌اند و با وجود شهرت این اسم و گسترۀ باورها دربارۀ خواص آن کم‌‌تر می‌‌توان تبیینی از تاریخ انگارۀ اسم اعظم و سیر تحول آن در گذر زمان یافت. مطالعۀ کنونی تلاشی در همین مسیر است. می‌‌خواهیم شواهد حاکی از پیدایی و رواج تدریجی انگارۀ اسم اعظم در فرهنگ اسلامی را تا زمان تثبیت نهایی آن مرور کنیم. چنین مروری را بر گزارش‌‌ها دربارۀ عصری پی خواهیم گرفت که در آن اسم اعظم هنوز قبول عام نیافته بود و نظریه‌‌پردازی‌‌ها در تبیین نسبت آن با دیگر باورهای اسلامی و دستگاه‌‌های عقیدتی مختلف نیز رواجی محدود و اندک در میان برخی اقلیت‌ها داشت. چنان‌که خواهیم دید، این دوران تا نیمه‌های سدۀ 2ق به طول انجامید و امام باقر (ع) نقشی مهم در تعدیل نگرش‌ها به اسم اعظم و ایجاد زمینه برای پذیرش عمومی شکل اصیل آن در جهان اسلام ایفاء کردند. | ||
| Keywords | ||
| اسم اعظم; تسمیه; بسمله; حروف مقطعه; فواتح سور | ||
| References | ||
|
قرآن کریم.
ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمان بن محمد (بی‌تا)، التفسیر، به کوشش اسعد محمد طیب، صیدا: المکتبة العصریه.
ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد (1409ق)، المصنف، به کوشش سعید محمد لحام، بیروت: دارالفکر.
ابن بابویه، محمد بن علی (1387ق)، التوحید، به کوشش هاشم حسینی تهرانی، تهران: صدوق.
ابن بابویه، محمد بن علی (1417ق) الامالی، قم: بعثت.
ابن حبان، محمد (1414ق)، الصحیح، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت: مؤسسة الرساله.
ابن دریهم، علی بن محمد (بی‌تا)، غایة المغنم، نسخۀ خطی موجود در کتاب‌خانۀ چستربیتی به شمارۀ 4245.
ابن‌عربی، محمد بن علی (بی‌تا ـ الف)، الامد الاقصی، به کوشش عبدالله توراتی و احمد عروبی، طنجه/ رباط: دارالحدیث الکتانیه/ دار الامان.
ابن عربی، محمد بن علی (بی‌تا ـ ب) الفتوحات المکیه، بیروت: دار صادر.
ابن قولویه، جعفر بن محمد (1417ق)، کامل الزیارات، به کوشش جواد قیومی، قم: نشر الفقاهه.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1420ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش سامی بن محمد سلامه، بیروت: دار طیبه للنشر والتوزیع.
ابن ماجه، محمد بن یزید (بی‌تا)، السنن، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت: دار الفکر.
ابوداوود سجستانی، سلیمان بن اشعث (بی‌تا)، السنن، به محمد محیی‌الدین عبدالحمید، صیدا: المکتبة العصریه.
ابوعبید قاسم بن سلام (1415ق)، فضائل القرآن، به کوشش مروان عطیه و دیگران، دمشق: دار ابن‌کثیر.
ابوعبیده معمر بن مثنی (1381ق)، مجاز القرآن، به کوشش فؤاد سزگین، قاهره: خانجی.
ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله (1351ق)، حلیة الاولیاء، قاهره، مطبعة السعادة.
احمد بن حنبل (بی‌تا)، المسند، بیروت: دار صادر.
باقلانی، محمد بن طیب (1407ق)، تمهید الاوائل، به کوشش عمادالدین احمد حیدر، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیه.
بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر (1415ق)، الفرق بین الفرق، به کوشش ابراهیم رمضان، بیروت: دار الفتوی.
بهرامی، روح‌الله (1389ش)، «مغیرة بن سعید و ظهور اندیشۀ حروفی‌گری در عصر امویان»، مطالعات تاریخ اسلام، سال 2، شماره 5، صص29-52.
تستری، سهل بن عبدالله (1423ق)، التفسیر، به کوشش محمد باسل عیود سود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
تفسیر القرآن (2008م)، منسوب به سلیمان بن احمد طبرانی، به کوشش هشام عبدالکریم بدرانی، اِربِد: دارالکتاب الثقافی.
ثعلبی، احمد بن ابراهیم (1436ق)، الکشف والبیان، به کوشش صلاح باعثمان و دیگران، جده: دارالتفسیر.
حاج منوچهری، فرامرز (1383ش)، «بلعام باعور»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1334ق)، المستدرک علی الصحیحین، حیدرآباد دکن: مطبعة دائرة المعارف النظامیه.
حقّی، اسماعیل بن مصطفی (بی‌تا)، روح البیان، بیروت: دارالفکر.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417ق)، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ذهبی، محمد بن احمد (1413ق)، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
سبط ابن‌جوزی، یوسف بن قزاوغلی (1434ق)، مرآة الزمان، به کوشش محمد برکات و دیگران، دمشق: دارالرسالة العالمیه.
سمعانی، منصور بن محمد (1418ق)، التفسیر، به کوشش یاسر بن ابراهیم و غنیم بن عباس، ریاض: دارالوطن.
شاتوک، سی. بل (1381ش)، دین هندو، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (بی‌تا)، الملل والنحل، قاهره: مؤسسة الحلبی.
طوسی، محمد بن حسن (1991م)، مصباح المتهجد، بیروت: موسسة فقه الشیعه.
صفار، محمد بن حسن (1362ش)، بصائر الدرجات، به کوشش حسن کوچه‌باغی، تهران: اعلمی.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام (1419ق)، التفسیر، به کوشش محمود محمد عبده، بیروت: دارالکتب العلمیه.
طبرانی، سلیمان بن احمد (1413ق)، الدعاء، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
طبرانی، سلیمان بن احمد (1405ق) المعجم الصغیر، به کوشش محمود شکور محمود، بیروت: المکتب الاسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1415ق)، مجمع البیان، بیروت: اعلمی.
طبری، محمد بن جریر (1415ق)، جامع البیان، به کوشش صدقی جمیل عطار، بیروت: دارالفکر.
عهد جدید، (بی تا)، ترجمۀ فارسی، لندن: بریتیش بایبل سوسایتی.
قاسمی، محمد بن محمد (1418ق)، محاسن التأویل، به کوشش محمد باسل عیون سود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
قرشی، عبد القادر (بی‌تا)، الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیه، کراچی: میرمحمد کتب‌خانه.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363ش)، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
لبید بن ربیعۀ عامری (1425ق)، الدیوان، به کوشش حمدو طماس، بیروت: دار المعرفة.
ماتریدی، محمد بن محمد (1426ق)، تأویلات اهل السنة، به کوشش مجدی باسلوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ماوردی، علی بن محمد (بی‌تا)، النکت والعیون، به کوشش سید بن عبدالمقصود عبدالرحیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مجاهد بن جبر (بی‌تا)، التفسیر، به کوشش عبدالرحمان طاهر سورتی، بیروت: المنشورات العلمیه.
مسائل نافع بن ازرق (1413ق)، منسوب به ابن عباس، به کوشش محمد احمد دالی، قبرس: الجفان والجابی.
مقاتل بن سلیمان (1423ق)، التفسیر، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار احیاء التراث.
مهروش، فرهنگ (1392ش) «دفاع از اصالت ادعیۀ اهل بیت (ع): مطالعۀ موردی دعای عرفه»، حدیث‌پژوهی، سال 5، شماره 10، صص57-94.
مهروش، فرهنگ (1394ش) «شیوه‌های مختلف استخاره در فرهنگ اسلامی»، حدیث پژوهی، سال 7، شماره 13، صص223-250.
مهروش، فرهنگ (1395ش)، تاریخ فقه اسلامی در سده‌های نخستین، تهران: نشر نی.
مهروش، فرهنگ (1396ش) «بازتفسیر الحمد لله رب العالمین برپایۀ روابط بینامتنی قرآن و عهدین»، پژوهشنامۀ تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 11.
مهروش، فرهنگ (1400ش) «ماهیت، کارکرد و سبب تأثیر اسم اعظم: بازخوانی و گونه‌شناسی نگرش‌ها»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال 17، شماره 34، صص3-43.
نسائی، احمد بن شعیب (1421ق)، السنن الکبری، به کوشش حسن عبدالمنعم شلبی، بیروت: مؤسسة الرساله.
نسفی، عبدالله بن احمد (1419ق)، التفسیر، به کوشش یوسف علی بدیوی، بیروت: دارالکلم الطیب.
نعمان مغربی (1383ق)، دعائم الاسلام، به کوشش آصف بن علی‌اصغر فیضی، قاهره: دارالمعارف.
یحیی بن سلام (1425ق)، التفسیر، به کوشش هند شلبی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
Hanks, Patrick et al. (2006), A Dictionary of First Names, Oxford Paperback Reference, Oxford: Oxford University Press. Robinowitz, Louis Isaac (2007), “Gods, Names of”, Encyclopedia Judaeca, ed. Fred Skolnik, vol. VII, New York: Thomson Gale | ||
|
Statistics Article View: 231 PDF Download: 345 |
||