News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 518 |
| Number of Articles | 4,516 |
| Article View | 9,589,591 |
| PDF Download | 5,352,986 |
تحلیل دیدگاه ابن‌سینا دربارۀ صفات خدا: بررسی مسئله منطقی شر | ||
| پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت) | ||
| Article 11, Volume 20, Issue 2 - Serial Number 40, July 1401, Pages 225-242 PDF (845.78 K) | ||
| Document Type: پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/prr.2022.242644.1750 | ||
| Author | ||
| سعیده سادات نبوی* | ||
| پژوهشگر مرکز پژوهش‌های اسلامی معصومیه (س)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران. | ||
| Receive Date: 31 January 2022, Revise Date: 25 April 2022, Accept Date: 26 May 2022 | ||
| Abstract | ||
| شرور در طول تاریخ تفکر دینی و فلسفی چالش‌برانگیز بوده‌اند. در گذشته، اندیشمندان با تکیه بر شرور در قدرت، حکمت و عدالت خدا خدشه می‌کردند، در حالی که امروزه -به گفتۀ هانس کونگ- شر پناهگاه الحاد شده است. مسئلۀ شر دو گونه است: مسئلۀ منطقی شر و شر به منزلۀ قرینه‌ای علیه خداباوری. در مسئلۀ منطقی شر ادعا این است که وجود شرور با وجود خدایی که دارای علم، قدرت و خیرخواهی مطلق است سازگار نیست؛ در حالی که در مسئلۀ دوم، شرور دلیلی در ردّ خداباوری انگاشته می‌شوند. این مقاله، در پی بررسی مسئلۀ نخست از دیدگاه ابن‌سینا است. از آنجا که این مسئله در فرهنگ اسلامی قدمت چندانی ندارد، ابن‌سینا آن را صریحاً بررسی نکرده است، اما چه بسا بتوان از مضمون آرای او دربارۀ صفات خدا، نظرش را در این مسئله دریافت. در فلسفۀ ابن‌سینا، خدا فعلیت محض است که با جهان آفرینش رابطۀ ضروری علّی-معلولی دارد و از ویژگی‌های جسم و انسان منزه است. از همین رو، تصور او از صفات الهی با فهم عرفی فاصلۀ بسیار دارد. از دیدگاه ابن‌سینا، قدرت و ارادۀ خدا نه فقط مصداقاً، بلکه مفهوماً، عین علم خدا و محدود به جهان کنونی آفرینش است. بنابراین علم مطلق و قدرت مطلق خدا تنها موجودات این جهان را فرامی‌گیرد، نه جهان‌های ممکن بسیاری را که می‌توانیم فرض کنیم. همچنین خیرخواهی محض، هرچند زیبندۀ خداست، به اقتضای ماهیت جود که باید بدون هر گونه چشم‌داشتی باشد، افعال او را فراتر از قضاوت‌های اخلاقی قرار می‌دهد. بر این اساس اصولاً جایی برای طرح مسئلۀ منطقی شر در نظام اندیشه‌ای ابن‌سینا باقی نمی‌ماند و این مسئله منحل می‌گردد. روش تحقیق در این مقاله، به تناسب مسئلۀ آن، روش تحلیلی است. | ||
| Keywords | ||
| علم مطلق خدا; قدرت مطلق خدا; ارادۀ خدا; ابتهاج خدا; جود و خیرخواهی خدا | ||
| References | ||
|
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. 1363. المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. 1387. النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. ویرایش و دیباچۀ محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. 1404 ق. التعلیقات. تحقیق عبدالرحمن بدوی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. 1413 ق. الإشارات و التنبیهات مع شرح نصیرالدین الطوسی. تحقیق سلیمان دنیا. ج. 1، 3، 4. بیروت: مؤسسة النعمان.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. 1430 ق. الشفاء. تحقیق الأب قنواتی و سعید زاید. ج. 1، 9. قم: ذوی القربی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. بی‌تا. «الرسالة العرشیة فی التوحید و صفاته». در رسائل ابن‌سینا. قم: بیدار.
اعرجی، سید عمیدالدین ابوعبدالله عبدالمطلب بن مجدالدین. 1381. إشراق اللاهوت فی نقد شرح الیاقوت. تحقیق علی‌اکبر ضیایی. تهران: میراث مکتوب.
ایمان‌پور، منصور. 1385. «کاملیت جهان موجود و مسئلۀ شر در اندیشۀ ابن‌سینا و ملاصدرا». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز 199.
پورمحمدی، نعیمه. 1399 . «مقدمه» در دربارۀ شر، ترجمۀ مقالات برگزیده در فلسفه و الهیات شر، ج. ۱، به سرپرستی نعیمه پورمحمدی. قم: طه.
دغیم، سمیح. 2002. موسوعة مصطلحات الأشعری و قاضی عبدالجبار. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
رازی، محمد بن زکریا. 2005. «من کتاب اللذة». در رسائل فلسفیة. تحقیق پل کراوس. دمشق: بدایات.
سالم، مریم. 1400. «مواجهۀ فلسفی عرفانی ابن‌سینا و ملاصدرا با مسئلۀ شر». اندیشۀ فلسفی 4.
سلطان‌القرایی، خلیل، سید حسین آتشی و زهرا علمی. 1390. «بررسی و مقایسۀ شر از دیدگاه آگوستین و ابن‌سینا». پژوهش‌های فلسفی 9.
سید مرتضی، علی بن حسین موسوی. 1411 ق. الذخیرة فی علم الکلام. تحقیق احمد حسینی. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
شیخ مفید، محمد بن نعمان. 1381. الملخّص فی أصول الدین. تحقیق محمدرضا انصاری قمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی و کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
شیخ مفید، محمد بن نعمان. 1413 ق-الف. أوائل المقالات. تحقیق ابراهیم انصاری. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
شیخ مفید، محمد بن نعمان. 1413 ق-ب. مسألة فی الإرادة. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
صادق‌زاده قمصری، فاطمه. 1389. «نظام احسن و مسئلۀ شرور در فلسفۀ ابن‌سینا». حکمت سینوی (مشکوة النور) 43.
طوسی، خواجه نصیرالدین. 1407 ق. تجرید الاعتقاد. تحقیق محمدجواد حسینی جلالی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
عبدالجبار، قاضی. 1962. المغنی فی أبواب التوحید و العدل. تحقیق محمود محمد قاسم، محمد سقا و دیگران. ج. 4، 1/6، 12، 14. قاهره: الدار المصریة.
عروتی موفق، اکبر، و ابوالقاسم اسدی. 1385. «نظام احسن از دیدگاه لایب‌نیتس و ابن‌سینا». اندیشۀ دینی 21.
علامه حلی، ابومنصور حسن بن مطهر. 1363. أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت. تحقیق محمد نجمی زنجانی. قم: انتشارات رضی و انتشارات بیدار.
علامه حلی، ابومنصور حسن بن مطهر. 1386. معارج الفهم فی شرح النظم. قم: دلیل ما.
علامه حلی، ابومنصور حسن بن مطهر. 1415 ق. مناهج الیقین فی أصول الدین. تحقیق یعقوب جعفری مراغی. تهران: دار الأسوة.
علامه حلی، ابومنصور حسن بن مطهر. 1426 ق. تسلیک النفس إلی حظیره القدس. تحقیق فاطمه رمضانی. قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
کراوس، پل. 1371 . «مقدمه». در السیرة الفلسفیة، نوشته محمد بن زکریا رازی، تصحیح و مقدمۀ پل کراوس، ترجمۀ عباس اقبال. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
مانکدیم، قوام‌الدین. 2001. شرح الأصول الخمسة. تعلیقۀ احمد بن حسین بن أبی‌هاشم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمدرضایی، محمد، و حسین رهنمایی. 1391. «پاسخ ابن‌سینا به پارادوکس عنایت الهی و وجود شر در عالم». کلام اسلامی 83.
ملاحمی خوارزمی، رکن‌الدین محمود بن محمد. 1387. تحفة المتکلمین فی الرد علی الفلاسفة. تحقیق و مقدمۀ حسن انصاری و ویلفرد مادلونگ. تهران و برلین: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران و مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین.
نصری، عبدالله، و مجتبی اعتمادی‌نیا. 1392. «صورت‌بندی‌های مسئلۀ شر در آثار فیلسوفان مسلمان با تکیه بر آرای فارابی، ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا». آموزه‌های فلسفۀ اسلامی 12.
نوبختی، ابراهیم بن نوبخت. 1413 ق. الیاقوت فی علم الکلام. تحقیق و مقدمۀ علی‌اکبر ضیائی. قم: کتابخانۀ عمومی آیت‌اللّه العظمی مرعشی نجفی. | ||
|
Statistics Article View: 392 PDF Download: 631 |
||