Receive Date: 11 June 2022,
Revise Date: 01 May 2022,
Accept Date: 14 July 2022
Abstract
این ایده که هیجانات و عناصر غیرعقلانی آفت جریان صحیح تفکر و تصمیم‌گیری انسان هستند، از یونان باستان حتی تا عصر روشنگری کشیده شد. اما امروزه ایده آمیختگی فرایندهای عقلانی و فرایندهای غیرعقلانی (هیجانی و گرایشی) جای آن را گرفته است. امروزه سخن از پاک‌سازی جریان تفکر از عناصر غیرعقلانی نیست، بلکه سخن از شناسایی این عناصر غیرعقلانی و استفاده از آنها برای مدیریت جریان تفکر است. ایده «قیم‌مآبی آزادی‌خواهانه» به دنبال معماری انتخاب مردم، بدون محدود کردن گزینه‌های آنها است. در نوشتار حاضر، در پی پاسخ به این سؤال بودیم که «رسانه‌ها چگونه می‌توانند با بهره‌گیری از مؤلفه‌های ناهشیار تفکر، فرایند تصمیم‌گیری مخاطبان را کنترل کنند؟». بدین منظور، پاره‌ای از عناصر غیرعقلانی و سوگیری‌های ذهن را بر اساس مطالعات تجربی معرفی کرده و آنگاه به شیوه بهره‌برداری از آنها توسط اصحاب رسانه اشاره کرده‌ایم. هدف نوشتار حاضر، معرفی حوزه‌ای از سواد رسانه‌ای است که به شگرد رسانه‌ها در معماری انتخاب مردم می‌پردازد؛ شگردهایی که در ضمن هدایت انتخاب‌های مردم، احساس آزادی را از آنها نگیرند. رسانه‌ها از سوگیری ذهن افراد همچون اثر لنگری، تمایل به سازگاری شناختی، دیدن آرزومندانه و فشار هنجارهای اجتماعی برای مدیریت انتخاب‌های آنها استفاده می‌کنند. آنها با تصویرسازی، حسن تعبیرها، استفاده از کودکان برای فشار به والدین و شگردهای دیگر، مخاطبان را به رفتار و تفکر مدنظر خود سوق می‌دهد.
اورول، جورج (1395). 1984. (صالح حسینی، مترجم). تهران: نیلوفر.
آریلی، دَن (1390). نابخردی‌های پیش‌بینی‌پذیر: نیروهای پنهانی که به تصمیمات ما شکل می‌دهند (رامین رامبد، مترجم). تهران: مازیار.
باکینگهام، دیوید (1389). آموزش رسانه‌ای؛ یادگیری، سواد رسانه‌ای و فرهنگ معاصر (حسین سرفراز، مترجم). تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
بوک، سیسلا (1395). دروغ‌گویی: انتخاب اخلاقی در زندگی اجتماعی و فردی (احد علیقلیان، مترجم). تهران: فرهنگ نشر نو.
بوکی، ماسیمیانو (1394). علم در جامعه: مقدمه‌ای بر مطالعات اجتماعی علم (مصطفی تقوی و علی برزگر، مترجم). تهران: آگاه.
پستمن، نیل (1378). نقش رسانه‌های تصویری در زوال دوران کودکی (صادق طباطبایی، مترجم). تهران: اطلاعات.
تقی‌پور، فائزه (1399). رسانه و فریب‌کاری: تحلیل زمینه‌ها و عوامل فریب‌کاری در رسانه و راه‌کارهای برون‌رفت. اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی.
تیلر، ریچارد و آرسانستین، کاس (1397). سقلمه: بهبود تصمیمات درباره تندرستی، ثروت و خوشبختی (مهری مدآبادی، مترجم). تهران: هورمزد.
داماسیو، آنتونیو (1391). خطای دکارت؛ عاطفه، خرد و مغز انسان (رضا امیررحیمی، مترجم). تهران: مهر ویستا.
رایفا، هوارد و کینی، رالف ال؛ و هاموند، جان اس. (1384). انتخاب‌های هوشمندانه (سیاوش ملکی‌فر، مترجم) تهران: موسسه فرهنگی انتشارات کرانه علم.
سیالدینی، رابرت بی (1398). تأثیر: روان‌شناسی فنون قانع کردن دیگران. تهران: هورمزد.
شرام، ویلبر و لایل، جک و پارکر، ادوین بی. (1377). تلویزیون در زندگی کودکان ما (محمود حقیقت کاشانی، مترجم). تهران: مرکز تحقیقات و مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیما.
علمی، محمد (1387). اخلاق در تجارت: رهنمودهای اخلاقی برای موفقیت در کسب و کار. تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
گاناتو، گلوریادی (1393). فرزندپروری در عصر رسانه (محمدرضا رستمی و فرشته نزاکتی، مترجمان). تهران: همشهری.
لسلی، ایان (1391). دروغ‌گویان مادرزاد: چرا بدون خدعه و نیرنگ نمی‌توانیم زندگی کنیم (مهدی قراچه‌داغی، مترجم). تهران: پیکان.
لویتین، دانیل (1396). دروغ‌های مسلح: شیوه‌های اندیشیدن انتقادی در عصر پساحقیقت. تهران: کتاب کوله‌پشتی.
Haidt, Jonathan (2001). The emotional dog and its rational tail: A social intuitionist approach to moral judgment, Psychological Review, 108, 2001, pp. 814-834.
Lehrer, Jonah (2009). How we decide, NewYork, Houghton Mifflin Harcourt.
