News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 513 |
| Number of Articles | 4,443 |
| Article View | 8,478,837 |
| PDF Download | 4,502,309 |
امکان یا امتناع تسری قاعده فقهی «وجوب حفظ نظام» به «حفظ نظام سیاسی مسلمین»؛ با تأکید بر آراء امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه) | ||
| نشریه «دانش سیاسی» | ||
| Article 4, Volume 20, Issue 2 - Serial Number 40, July 1403, Pages 345-370 PDF (601.38 K) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی (سیاست اسلامی) | ||
| DOI: 10.30497/pkn.2022.13974.2554 | ||
| Authors | ||
| حسینعلی سعدی1; مجتبی باباخانی* 2 | ||
| 1استاد گروه فقه و مبانی حقوق دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، جمهوری اسلامی ایران. | ||
| 2دکترای معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، جمهوری اسلامی ایران. | ||
| Receive Date: 12 August 2020, Revise Date: 06 March 2021, Accept Date: 14 April 2022 | ||
| Abstract | ||
| قاعده وجوب حفظ نظام از قواعد فقهی است که در ادوار مختلف فقه شیعه متناسب با شرایط اجتماعی و نیازهای زمانه، برداشت‌های گوناگونی از آن صورت گرفته است که می‌توان آن‌ها را در سه حوزه «حفظ کیان اسلام»، «حفظ نظام معیشت جامعه اسلامی» و «حفظ نظام اجتماعی مسلمین» دسته‌بندی کرد. با تشکیل نظام اسلامی در ایران، حضرت امام (رحمت‌الله‌علیه) گستره این قاعده را به «حفظ نظام سیاسی و حکومت اسلامی» تسری دادند که این امر از سوی برخی محققان، بدعت در سنت فقهی شیعه دانسته شد. پژوهش حاضر به‌دنبال این است که مبتنی بر سیر تطور این قاعده در ادوار مختلف فقه شیعه، به این سؤال پاسخ دهد که «آیا گسترش معنایی صورت گرفته از سوی حضرت امام در خصوص قاعده وجوب حفظ نظام، مبتنی بر سنت فقهی شیعه انجام شده است؟». در پاسخ به این پرسش، برای گردآوری داده‌ها از مطالعات کتابخانه‌ای و برای تحلیل آن‌ها از روش هرمنوتیک چندسویه استفاده شده است. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که گسترش معنایی قواعد فقهی شیعه در طول زمان و بر اساس شرایط اجتماعی و نیازهای هر دوره، امری مسبوق به سابقه بوده و قاعده وجوب حفظ نظام نیز در شرایطی که در دوران ابتدایی فقه شیعه غالباً در حوزه «حفظ نظام معیشت جامعه اسلامی» به‌کار‌رفته، به‌تدریج توسعه معنایی یافته و ابعاد پُررنگ‌تری در حوزه «حفظ نظام اجتماعی مسلمین» یافته است؛ لذا حضرت امام کاملاً بر مبتنی بر اصول و رویه‌های مرسوم در فقه شیعه که از پشتوانه عقلایی مستحکمی برخوردار است، اقدام به تسری این قاعده به حوزه حفظ نظام سیاسی نموده‌اند. | ||
| Keywords | ||
| جمهوری اسلامی ایران; حفظ نظام; سید روح‌الله موسوی خمینی; قاعده فقهی; نظام اجتماعی مسلمین; نظام سیاسی مسلمین; نظام معیشت جامعه اسلامی; وجوب حفظ نظام | ||
| References | ||
|
آخوند خراسانی، محمدکاظم (1329ق). قاعده الضرر و الاجتهاد و التقلید (کفایه الأصول). قم: مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام).
ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی (1386ق). علل‌الشرائع (ج2). قم: کتابفروشی داوری.
ابن بابویه، محمد بن علی (1413ق). من لا یحضره الفقیه (ج1 و ج3). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن فهد حلّی، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدی (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع (ج1)، (مجتبی عراقی، مترجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن مطهر حلّی، حسن بن یوسف (1404ق). الاجتهاد و التقلید؛ مبادئ الوصول إلی علم الأصول، (عبدالحسین محمد علی بقال، مصحح). قم: المطبعه العلمیه.
ابن مطهر حلّی، حسن بن یوسف (1414ق). تذکره الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین (1403ق). الکافی فی الفقه. (رضا استادی، مترجم)، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام).
الهام، غلامحسین و موسوی، سیدیحیی (1391). «وجوب حفظ نظام اسلامی در اندیشه سیاسی امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه)». نشریه علمی مجلس و راهبرد، 19(69)، 91-118.
انصاری، مرتضی بن محمد أمین (1410ق). کتاب المکاسب (ج5). (سیدمحمد کلانتر، مترجم)، قم: مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب.
باقی‌زاده، محمدجواد و امیدی‌فر، عبدالله (1393). «ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه». نشریه علمی شیعه‌شناسی، 12(47)، 170-200.
جعفری هرندی، محمد و عرب، عالیه (1392). «حکم‌سازی ضرورت حفظ نظام در قلمرو احکام شرعی از دیدگاه فقهی مذاهب اسلامی». نشریه علمی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، (33)، 26-38.
جعفریان، رسول (1423ق). دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه. قم: مؤسسه انصاریان.
جمالزاده، ناصر و باباخانی، مجتبی (1396). «کاربرد قاعده حفظ نظام در اندیشه فقهی سیاسی امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه)». نشریه علمی دانش سیاسی، 13(25)، 5-39.
خمینی، سیدروح‌الله (1369). القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید (الرسائل). قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
خمینی، سیدروح‌الله (1386). ولایت فقیه و حکومت اسلامی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خمینی، سیدروح‌الله (1389). صحیفه امام (ج3، ج15، ج16، ج19). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خمینی، سیدروح‌الله (1409ق). کتاب الطهاره (ط-القدیمه) (ج4). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خمینی، سیدروح‌الله (1420ق). الرسائل العشره. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خمینی، سیدروح‌الله (1421ق). کتاب البیع (ج2). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه).
خمینی، سیدروح‌الله (1425ق). ترجمه تحریر الوسیله (ج1 و ج2). ترجمه علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خویی، سیدابوالقاسم (1409ق). مبانی العروه الوثقی (ج2)، (سید محمدتقی موسوی، مقرر). قم: منشورات مدرسه دار العلم ـ لطفی.
خویی، سیدابوالقاسم (1416ق). صراط النجاه (المحشّی). (موسی مفید‌الدین عاصی عاملی، مقرر)، با حواشی آقا جواد بن علی تبریزی، ج1، قم: مکتب نشر المنتخب.
خویی، سیدابوالقاسم (1418ق). التنقیح فی شرح العروه الوثقی (ج1)، (علی غروی، مقرر). قم: منشورات مدرسه دار العلم ـ لطفی.
خویی، سیدابوالقاسم (1422ق). مبانی تکمله المنهاج (ج41). قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
خویی، سیدابوالقاسم (1428ق). المکاسب ـ مصباح الفقاهه (ج5)، (محمدعلی توحیدی، مقرر). مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
ساروخانی، باقر (1383). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سبزواری ، محمدباقر بن محمد مؤمن (1090ق). کفایه الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (1425ق). مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الاساسیه؛ قسم الاول من القواعد العامه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی (1410ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه. (محمدتقی مروارید و علی‌اصغر مروارید، مصحح)، بیروت: دارالتراث ـ الدار الإسلامیه.
شهید اول، محمد بن مکی (1417ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی (بی‌تا). رسائل الشهید الأول. قم: بوستان کتاب.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1421ق). رسائل الشهید الثانی( ط- الحدیثه) (ج2)، مصحح: رضا مختاری و حسین شفیعی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
صاحب‌جواهر، محمدحسن (1402ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (ج14). مصحح: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1417ق). جامع الأحکام. قم: انتشارات حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها).
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1421ق). حاشیه المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
طوسی، محمد بن حسن (1375ق). الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد. تهران: انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون.
طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه (ج1 و ج2)، مصحح: سید محمدتقی کشفی، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی، محمد بن حسن (1400ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام (ج6 و ج9)، مصحح: حسن موسوی خرسانی، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
فخرالمحققین حلّی، محمد بن حسن بن یوسف (1411ق). الرساله الفخریه فی معرفه النیه. مصحح: صفاء‌الدین بصری، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.
فیض کاشانی، محمدمحسن ابن شاه مرتضی (1429ق). رسائل فیض‌کاشانی (ج2)، مصحح: بهراد جعفری، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
قاسمی سعادت‌آبادی، مجتبی (1391). بررسی قاعده فقهی اختلال نظام در فقه امامیه. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، قابل بازیابی از گنج، پایگاه اطلاعات علمی ایران.
کازرونی سعدی، رحیم (1393). امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه) و مسئله حفظ نظام؛ چالش عملی حفظ نظام اسلامی با موازین دینی. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد منتشر نشده). دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، تهران، ایران.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (ج5). (علی‌اکبر غفاری، مصحح)، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
گلپایگانی، سیدمحمدرضا موسوی (1405ق). کتاب الشهادات. (سیدعلی حسینی میلانی، مقرر). قم: مقرر کتاب.
گلپایگانی، سیدمحمدرضا موسوی (1413ق). کتاب القضاء (ج1)، (سیدعلی حسینی میلانی، مقرر). قم: دارالقرآن الکریم.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول (ج2). (سیدهاشم رسولی، مصحح)، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
محمودی‌کیا، محمد (1402). «منافع ملی و راهبرد مقاومت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی». نشریه علمی دانش سیاسی، 19(1)، 239-256.
مفید، محمد بن محمد (1413ق). المقنعه. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
منتظری، حسین علی (1409ق). مبانی فقهی حکومت اسلامی (ج1). محمود صلواتی و (ابوالفضل شکوری، مصححان)، قم: مؤسسه کیهان.
مهوری، محمدحسین (1380). «حفظ نظام». نشریه علمی حکومت اسلامی، 6(21)، 112-1130.
نائینی، محمدحسین غروی (1413ق). المکاسب و البیع. (ج1 و ج2). (میرزا محمدتقی آملی، مصحح)، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
نائینی، محمدحسین غروی (1424ق). تنبیه الأمه و تنزیه المله. (سیدجواد ورعی، مصحح)، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل (1417ق). حاشیه مجمع الفائده و البرهان. قم: مؤسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی.
ورعی، سیدجواد (1393). «قاعده اختلال نظام، مفاد و قلمرو آن در فقه». نشریه علمی حکومت اسلامی، 19(71)، 5-34. | ||
|
Statistics Article View: 407 PDF Download: 280 |
||