دانشگاه امام صادق علیه السلام
معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه امام صادق علیه السلام
سامانه جامع رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران
پرتال نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری MSRT
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام - ISC
ISI Web of Science
Scopus Elsevier
SJR
پایگاه دوآج
پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی - SID
پایگاه مجلات تخصصی نور - Noormags
بانک اطلاعات نشریات کشور - Magiran
پرتال جامع علوم انسانی - Ensani
پایگاه مرجه دانش - Civilica
پایگاه مرجع مجلات علمی
مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری

 News

 Statistics

Number of Journals20
Number of Issues513
Number of Articles4,443
Article View8,509,433
PDF Download4,506,992
محمدزاده, . (2021). قاعده «کُلُّ مُفتٍ ضامنٌ» (ضمان مفتی) در اثبات ضمان مقنن. Islamic Political Thought, 22(2), 519-552. doi: 10.30497/law.2022.242242.3154
مهدی محمدزاده. "قاعده «کُلُّ مُفتٍ ضامنٌ» (ضمان مفتی) در اثبات ضمان مقنن". Islamic Political Thought, 22, 2, 2021, 519-552. doi: 10.30497/law.2022.242242.3154
محمدزاده, . (2021). 'قاعده «کُلُّ مُفتٍ ضامنٌ» (ضمان مفتی) در اثبات ضمان مقنن', Islamic Political Thought, 22(2), pp. 519-552. doi: 10.30497/law.2022.242242.3154
محمدزاده, . قاعده «کُلُّ مُفتٍ ضامنٌ» (ضمان مفتی) در اثبات ضمان مقنن. Islamic Political Thought, 2021; 22(2): 519-552. doi: 10.30497/law.2022.242242.3154

قاعده «کُلُّ مُفتٍ ضامنٌ» (ضمان مفتی) در اثبات ضمان مقنن

پژوهش‌نامه حقوق اسلامی
Article 11, Volume 22, Issue 2 - Serial Number 54, October 1400, Pages 519-552    PDF (563.38 K)
Document Type: مقاله پژوهشی
DOI: 10.30497/law.2022.242242.3154
Author
مهدی محمدزاده*
دانش‌آموخته دکتری تخصصی حقوق خصوصی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.
Receive Date: 26 November 2021,  Revise Date: 14 January 2022,  Accept Date: 14 January 2022 
Abstract
از دیرباز همواره این سؤال مطرح بوده است که اگر قانون‌گذار به واسطه تقنین، موجبات ایراد ضرر به افراد حقیقی یا حقوقی را فراهم آورد، آیا می‌توان او را ملزم به جبران خسارت دانست؟ برخی برآنند که از حیث نظری، از آنجا که قانون، یکی از مهم‌ترین ابزارهای بقای دولت (مصونیت مبتنی بر حاکمیت دولت) و وسیله اجرایی ساختن مبانی فلسفی ـ سیاسی تشکیل یک حکومت بوده (مصونیت مبتنی بر تقدم منافع عمومی بر منافع خصوصی) و از طرفی فرض ضمان مقنن، هزینه مالی هنگفتی برای دولت خواهد داشت (مصونیت مبتنی بر منابع محدود دولت)، باید قائل به مصونیت حکومت و مقنن در برابر قانون بود. این مقاله، تلاش نموده تا از مسیر مصطلح فقهی و بر اساس موازین پذیرفته‌شده فقه اهل بیت (علیهم‌السلام)، راهی برای اثبات مسئولیت مدنی دولت در برابر تقنین بگشاید. از این‌رو، سؤال اصلی چنین طراحی شده است:‌ «آیا می‌توان با تمسک به عمومات قواعد باب ضمان (خصوصاً قاعده ضمان مفتی) قانون‌گذار را در صورت بروز خسارت، ضامن دانست و با تطبیق قاعده بر فتاوی فقهاء، قانون‌گذاری مجلس، عملکرد شورای نگهبان و نیز حکم حکومتی رهبر، در صورت بروز خسارت قائل به مسئولیت برای ایشان بود؟» به نظر می‌رسد چنانچه در جامعه اسلامی، حکم و قانونی، موجبات ضرری را فراهم آورد، مصدر همان حکم، یعنی حاکم جامعه اسلامی (حکومت و اجزاء مقننه آن)، مسئول جبران خسارات وارده است و نسبت به همه قوانین صادره در جامعه، ضامن خواهد بود. روش‌های جبران خسارت و راهکارهای عملیاتی برای این مهم، بحثی جدی است که از حوزه این مقاله خارج است.
Keywords
تقنین; خطای حاکم; ضمان اجتماعی; ضمان مقنن; قاعده احسان; کل مفت ضامن
References
  1. قرآن کریم.
  2. آخوند خراسانى، محمدکاظم بن حسین (1409‌ق). کفایة الأصول. قم: انتشارات مؤسسه آل‌ البیت (علیهم‌السلام).
  3. ابن بابویه، محمد بن على (1413‌ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414‌ق). لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  5. اردبیلى، احمد بن محمد (1403‌ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  6. ارسطا، محمدجواد (1388). تشخیص مصلحت نظام از دیدگاه فقهی ـ حقوقی. تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.
  7. ارسطا، محمدجواد (1398). «فتوای معیار در قانون‌گذاری». فقه حکومتی، 4(7)، صص. 55-81.
  8. استرآبادى، محمدامین (1426‌ق). الفوائد المدنیه و بذیله الشواهد المکیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  9. اسماعیلی، محسن (1378). «قاعده الحاکم ولی الممتنع». مجله حکومت اسلامی، (11)، صص. 64-92.
  10. اصفهانی، محمدحسین کمپانى (1409‌ق). الإجار (للأصفهانی). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  11. اکبری، حسین (بی‌تا). «قاعده لَّا یبْطَلَ دَمُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ»، قابل دسترسی در: http://alideldari.blogfa.com/post-205.aspx
  12. انصاری، مرتضی (بی‌تا). المکاسب، بیروت: نشر مؤسسه دار الاضواء‌ المرتضویه.
  13. بجنوردی، حسن (1371). القـواعد الفقهیة. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  14. بروجردی، سیدمحمدحسین (1415ق). نهایةالاصول. تقریرات (محرر: حسینعلی منتظری) قم.
  15. تبریزى، جواد بن على (1425‌ق). القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید (دروس فی مسائل علم الأصول). قم: دار الصدیقة الشهیده (سلام‌الله‌علیها).
  16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378‌ق). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
  17. حرعاملى، محمد بن حسن (1409‌ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
  18. حسینی حائری، سیدکاظم (1388). أساس الحکومه الإسلامیة: دراسه استدلالیه مقارنه بین‌الدیمقراطیه و‌الشوری و ولایه‌الفقیه. قم: دار البشیر.
  19. حسینى روحانى قمى، سیدصادق (1412‌ق). فقه الصادق (علیه‌السلام) (للروحانی). قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق (علیه‌السلام).
  20. حسینى شیرازى، سیدصادق (1427‌ق). المسائل الإسلامیه مع المسائل الحدیثه. قم: منشورات رشید.
  21. حسینی شیرازی، سیدمحمد (1419‌ق). الفقه موسوعه استدلالیه فی الفقه الاسلامی: القانون. بیروت: مرکز الرسول الاعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) للتحقیق و النشر.
  22. حسینى شیرازى، سیدمحمد (1426ق). الفقه، السلم و السلام. بیروت: دارالعلوم للتحقیق و الطباعه و النشر و التوزیع.
  23. حسینى مراغى، سیدمیرعبدالفتاح بن على (1417‌ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  24. الحکم الولائی و القانون (1391)؛ من مجموعه «الفقه و القانون: تصورات و مقترحات و معالجات منهجیة» للمؤتمر الدولی الأولی؛ مرکز الدراسات الاسلامیه لمجلس الشوری الاسلامی، قم: کعبه دل، صص:633-607.
  25. خمینى، سیدروح‌اللّه (1415‌ق).‌ المکاسب المحرمه (للإمام الخمینی). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (رحمت‌الله‌علیه).
  26. خویى، سیدابوالقاسم (1418‌ق). التنقیح فی شرح العروه الوثقى، الاجتهاد و التقلید، قم: مؤسسة‌ الامین‏‫.
  27. خویى، سیدابوالقاسم (1418‌ق). موسوعه الإمام الخوئی. قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  28. دانش‌پژوه، مصطفی (1391). مقدمه علم حقوق. تهران: انتشارات سمت.
  29. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412‌ق). مفردات ألفاظ القرآن. لبنان ـ سوریه: دار العلم ـ الدار الشامیه.
  30. زرگوش، مشتاق (1392). حقوق اداری: مسئولیت مدنی دولت و کارکنان آن (قواعد اختصاصی). تهران: جنگل، جاودانه.
  31. سبزوارى، سیدعبدالأعلى (1413‌ق). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسه المنار.
  32. شهید اول، محمد بن مکى (1417‌ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  33. شهید ثانى، زین‌الدین بن على (1410‌ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّى ـ کلانتر). قم: کتابفروشى داورى.
  34. صاحب جواهر، محمدحسن (1404‌ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  35. صالحی، محمدهاشم (بی‌تا). «متن درس خارج فقه» جلسه 16، قابل دسترسی در: http://www.eshia.ir/
  36. صدر، محمد (1427‌ق). ما وراء الفقه. قم: دار المحبین.
  37. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم (1414‌ق). تکمله العروة الوثقى. قم: کتابفروشى داورى.
  38. عمید زنجانى، عباسعلى (1421‌ق). فقه سیاسى (عمید). تهران: انتشارات امیرکبیر.
  39. عیاشی، محمد بن مسعود (1380-1381). تفسیر العیاشی. تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
  40. فاضل هندى، محمد بن حسن (1416‌ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  41. طباطبایى قمى، سیدتقى (1413ق). عمده المطالب فی التعلیق على المکاسب. قم: کتابفروشى محلاتى.
  42. طباطبایى قمى، سیدتقى (1424ق). الغایه القصوى فی التعلیق على العروه ـ الاجتهاد و التقلید. قم: انتشارات محلاتى.
  43. کلینى، محمد بن یعقوب (1407‌ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  44. مجلسى، محمدتقى (1406‌ق). روضة‌المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
  45. مجلسى، محمدباقر (1404‌ق). مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران:‌ دار الکتب الإسلامیة.
  46. محقق داماد، سیدمحمد (1401‌ق). کتاب الحج (للمحقق الداماد). قم: چاپخانه مهر.
  47. محقق‌ داماد، سیدمصطفی (1370). قواعد فـقه. تهران: نشرعلوم اسلامی.
  48. مصطفوی، سیدمصطفی (1384). «احسان، منبع مسؤلیت». مجله «فقه و حقوق»، (6)، صص. 65-67.
  49. مصطفوى، سیدمحمدکاظم (1421‌ق). مائه قاعده فقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  50. مکارم شیرازی، ناصر (1425‌ق). انوار الفقاهه (کتاب البیع). قم: مدرسه الإمام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام).
  51. منتظری نجف‌آبادى، حسینعلى (1415‌ق). دراسات فی المکاسب المحرمة. قم: نشر تفکر.
  52. منتظرى نجف‌آبادى، حسینعلى (1409‌ق). دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الإسلامیة. قم: نشر تفکر.
  53. منصورنژاد، محمد (1377). «قانون‌گذاری در حکومت اسلامی». مجله حکومت اسلامی، (7) ، صص. 93-118.
  54. موحدی لنکرانى، محمدفاضل (1416‌ق). القواعد الفقهیه (للفاضل). قم: چاپخانه مهر.
  55. موحدی لنکرانى، محمدفاضل (1418‌ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیلة، الحج. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  56. موحدی لنکرانى، محمدفاضل (1420‌ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله ـ القضاء و الشهادات. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (علیهم‌السلام).
  57. موسوى اردبیلى، سیدعبدالکریم (1423ق). ف‍ق‍ه‌ ال‍ق‍ض‍اء: ی‍ح‍ت‍وی‌ ع‍ل‍ی‌ ب‍ح‍وث‌ ه‍ام‍ه‌ م‍س‍ت‍ح‍دث‍ه‌. قم: م‍ک‍ت‍ب‍ه‌ ام‍ی‍رال‍م‍ؤم‍ن‍ی‍ن‌ (علیه‌السلام).
  58. موسوی خلخالی، سیدمحمدمهدی (1367). حاکمیت در اسلام. تهران: نشر آفاق.
  59. نائینى، محمدحسین (1424‌ق). تنبیه الأمه و تنزیه الملة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  60. نجفی کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن على (1359‌ق). تحریر المجلة. نجف: المکتبه المرتضویة.
  61. نراقى، احمد بن محمدمهدى (1415‌ق). مستند الشیعه فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام).
  62. واسطى زبیدى، سیدمحمدمرتضى (1414‌ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: ‌دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  63. هاشمی شاهرودى، سیدمحمود (1423‌ق). موسوعه الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت (علیهم‌السلام). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام).
Statistics
Article View: 510
PDF Download: 385


Journal management system. designed by sinaweb