News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 515 |
| Number of Articles | 4,457 |
| Article View | 8,574,681 |
| PDF Download | 4,554,160 |
بررسی دیدگاه‌های مختلف فلاسفه اسلامی در نقد و اصلاح نظریه ماده - صورتگرایی مشائیان | ||
| حکمت سینوی (مشکوه النور) | ||
| Article 4, Volume 25, Issue 65, January 1400, Pages 81-112 PDF (549.99 K) | ||
| Document Type: علمی ـ پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/ap.2021.241435.1542 | ||
| Authors | ||
| سعید انواری* 1; حمیده مختاری2 | ||
| 1دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران . | ||
| 2دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 25 May 2021, Revise Date: 06 September 2021, Accept Date: 21 September 2021 | ||
| Abstract | ||
| در این مقاله، نظریة ماده- صورتگرایی مشائیان و مبانی آن در مواجهه با دیدگاه‌های جدید فیزیکی (نظریة اتم‌ها) را نقد و تحلیل کرده و بدین منظور، دو دیدگاه رقیب این نظریه در تاریخ فلسفة اسلامی، یعنی نظریة منسوب به رواقیان (عرضهشده ازسوی ابوالبرکات و سهروردی) و نظریة ذره‌گرایی در تفسیرهای فلسفی (اجسام صغار صلبه) و کلامی آن (اجزای لایتجزی) را بررسی کرده ایم؛ سپس رویکرد اندیشمندان معاصر دربارۀ نظریة ماده- صورتگرایی را واکاوی و آنان را براساس نظراتشان به سه گروه تقسیم کرده ایم: دو گروه از ایشان نظریة ماده- صورتگرایی را نفی کرده و هرکدامشان به نحوی از یکی از نظریات مخالفان با این نظریه حمایت کرده‌اند. در این میان، محیی‌الدین الهی قمشه‌ای و استاد حسن‌زادة آملی به نظریة ذره‌گرایان تمایل یافته و استاد مصباح یزدی و استاد فیاضی به نظریة منسوب به رواقیان گرایش پیدا کرده‌اند. دستۀ دیگر، کسانی همچون فاضل تونی و علامه طباطبایی هستند که کوشیده‌اند به نحوی میان نظریة ماده- صورتگرایی و نظریة اجسام صغار صلب و دیدگاه فیزیک جدید جمع کنند؛ باوجود آن، برخی مبانی نظریة ماده- صورتگرایی مانند متصل دانستن جسم، بالفعل نبودن اجزای جسم و وجودداشتن هیولای اولی همچنان با چالش‌های فلسفی و تجربی مختلف روبه روست. | ||
| Keywords | ||
| ماده; صورت جسمیه; صورت نوعیه; جسم; ابنسینا; مشائیان; جزء لایتجزی | ||
| References | ||
|
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1380). قواعد کلی در فلسفة اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (1380). تلخیص مابعدالطبیعة (عثمان امین، محقق). تهران: حکمت.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (2002م). تهافت التهافت (صلاح‌الدین الهواری، قدم له و علق حواشیه). بیروت: المکتبة العصریة.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1375). الإشارات و التنبیهات (خواجه نصیرالدین طوسی، شارح). قم: نشر البلاغة.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (محمدتقی دانش‌پژوه، مصحح). تهران: دانشگاه تهران.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1383). الهیات دانشنامة علائی (محمد معین، مصحح). همدان: دانشگاه بوعلیسینا.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1404ق-الف). الشفاء (الهیات) (ابراهیم بیومی مدکور، مراجعه و تصدیر). قم: کتابخانة آیتالله مرعشی نجفی.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1404ق-ب). الشفاء (طبیعیات) (ابراهیم بیومی مدکور، مراجعه و تصدیر). قم: کتابخانة آیتالله مرعشی نجفی.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1405ق). التعلیقات (عبدالرحمان بدوی، مصحح). بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.ابن‌کمونه، سعد بن منصور (1387). شرح التلویحات اللوحیة و العرشیة (نجفقلی حبیبی، مصحح). تهران: میراث مکتوب.
ابوالبرکات، هبةالله (1373)، المعتبر فی الحکمة. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
اخوانالصفا (1957م). رسائل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء. بیروت: دار صادر.
اذکایی، پرویز (1384). حکیم رازی. تهران: طرح نو.
اردکانی، احمد بن محمد حسینی (1375). مرآت الأکوان: تحریر شرح هدایۀ ملاصدرای شیرازی (عبدالله نورانی، مصحح)، تهران: میراث مکتوب.
ارسطو (1385). مابعدالطبیعه (متافیزیک) (محمدحسن لطفی، مترجم). تهران: طرح نو.
الهی قمشه‌ای، محیی‌الدین مهدی (1363). حکمت الهی (عام و خاص). تهران: اسلامی.
انواری، سعید (1395الف). تفاوت هیئت در حکمت اشراق با عَرَض در حکمت مشاء. شناخت، (74)، 23-38.
انواری، سعید (1395ب). نگرش فلسفی علامه طباطبایی و استاد مطهری به دو قانون فیزیکی (قانون اول نیوتن و قانون بقای ماده و انرژی). اندیشة علامه طباطبایی، 3(5)، 7-30.
اهانیان، هانس سی. (1372). فیزیک نوین (جلالالدین پاشایی راد و بهرام معلمی، مترجمان). تهران: نشر ماد.
بهمن یار، ابن‌المرزبان (1375). التحصیل (تصحیح مرتضی مطهری). تهران: دانشگاه تهران.
ترابران، زهرا؛ و جوارشکیان، عباس (1392). چیستی و هستی ماده. مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، 45(91)، 31-56.
تیلور، کریستوفر چارلز ویستن (1390). تاریخ فلسفة راتلج (جلد 1: از آغاز تا افلاطون) (حسن مرتضوی، مترجم). تهران: نشر چشمه.حسن‌زادۀ آملی، حسن (1379الف). تعلیقه بر شرح المنظومة سبزواری (مسعود طالبی، محقق). تهران: نشر ناب.
حسن‌زادۀ آملی، حسن (1379ب). هزار و یک کلمه. قم: بوستان کتاب.
حسن‌زادۀ آملی، حسن (1393). دروس شرح اشارات و التنبیهات (نمط اول: طبیعیات). قم: آیت اشراق.
حسینی، داوود؛ و درگاهی‌فر، رضا (1399). ترکیب اتحادی ازمنظر صدرالدین دشتکی. جاویدان خرد، (38)، 123-149.
حلی، حسن بن یوسف (1387). الأسرار الخفیّة فی العلوم العقلیّة (مرکز احیاء التراث الإسلامی، محقق). قم: بوستان کتاب.
حلی، حسن بن یوسف (1417ق). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد (حسن حسن‌زادة آملی، محقق و تعلیقهنویس). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
دشتکی، غیاثالدین منصور (1386). مصنفات غیاثالدین منصور حسینی دشتکی شیرازی (عبدالله نورانی، مصحح). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه تهران.
ریزی، اسماعیل بن محمد (1377). حیات النفوس: فلسفة اشراق به زبان فارسی (محمدتقی دانش‌پژوه، مصحح). تهران: موقوفات دکتر محمود افشار.
زارعی، زهره؛ و شیرزاد، امیر (1396). بررسی انتقادات ملاصدرا بر سهروردی در بحث حقیقت جسم. پژوهش‌های هستی‌شناختی، 6(11)، 85-106.
سبزواری، ملاهادی (1379). شرح المنظومه (مسعود طالبی، محقق). تهران: نشر ناب.
سعادت مصطفوی، سید حسن (1395). طبیعیات: شرح نمط اول از کتاب الإشارات و التنبیهات (مجید شمسآبادی و امید ارجمند، تحقیق و نگارش). تهران: دانشگاه امام صادق.
سلیمانی، فاطمه (1386). ماده ازنگاه فیزیک و فلسفه. مشکوة النور (حکمت سینوی)، 36-37، 20-55.
سوری، روحالله (1396). نقد و بررسی دیدگاه مشاء مبنیبر بساطت جسم از اجزای بالفعل با تأکید بر دیدگاه علامه حسن‌زاده. نسیم خرد، 3(5)، 67-86.
سهروردی، شیخ شهابالدین (1375الف). التلویحات اللوحیة و العرشیة: مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق (جلد 1) (هانری کربن، مصحح). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شیخ شهابالدین (1375ب)، حکمة الإشراق: مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق (جلد 2) (هانری کربن، مصحح). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شیخ شهابالدین (1375ج). المشارع و المطارحات: مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق (جلد 1) (هانری کربن، مصحح). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شاه‌نظری، جعفر؛ و عزیزی، حسن (1391). بررسی و تحلیل ماهیت جسم ازدیدگاه مشاء و اشراق. پژوهش‌های معرفتشناختی، 1(2)، 137-152.
شعرانی، میرزا ابوالحسن (1384). فلسفة اولی یا مابعدالطبیعه: بخشی از کتاب زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی علامه میرزا ابوالحسن شعرانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
شهرزوری، شمس‌الدین محمد (1383). رسائل الشجرة الإلهیة فی علوم الحقائق الربانیة (نجفقلی حبیبی، مصحح). تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
شهیدی، سعیده سادات (1384). ماهیت جسم ازدیدگاه فلاسفة یونانی و مسلمان. مشکوة النور (حکمت سینوی)، 9(28 و 29)، 57-74.
شیرازی، قطب‌الدین (1383). شرح حکمة الإشراق (عبدالله نورانی و مهدی محقق، مصححان). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981م). الحکمة المتعالیة فی السفار الاربعة العقلیة. بیروت: دار الإحیاء التراث.
طاهری، اسحاق (1384). نظریة ذره: فرایند شکل‌گیری، آموزه‌ها و قوّت آن. اندیشه‌های فلسفی (فلسفة دین)، 1(2)، 117-134.
طباطبایی، محمدحسین (1362). نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (1371). اصول فلسفه و روش رئالیسم: مجموعۀ آثار استاد مطهری (جلد 6). تهران: صدرا.
طباطبایی، محمدحسین (1397ق). بدایة الحکمة. قم: المطبعة العلمیة.طوسی، خواجه نصیرالدین (1375). شرح الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.عبودیت، عبدالرسول (1387). فلسفة مقدماتی: برگرفته از آثار استاد شهید مرتضی مطهری. تهران: سمت.
عبودیت، عبدالرسول (1394). درآمدی به نظام حکمت صدرایی. تهران: سمت.
علیقلی بن قرچغایخان (1377). احیای حکمت (فاطمه فنا، مصحح). تهران: میراث مکتوب.
غفاری، حسین؛ و کمالی، محمدمهدی (1397). تأملی در تبیین فیلسوفان اسلامی از تلازم بین ماده و صورت. تأملات فلسفی زنجان، 8(20)، 11-40.
فاضل تونی، محمدحسین (1390). حکمت قدیم: مجموعۀ رسایل عرفانی و فلسفی. قم: آیت اشراق.فخرالدین الرازی (1407ق). المطالب العالیة (حجازی سقا، محقق). بیروت: دار الکتاب العربی.
فخرالدین الرازی (1411ق). المباحث المشرقیة فی علم الإلهیات و الطبیعیات. قم: بیدار.
فیاضی، غلامرضا؛ و حیدرپور، احمد (1395). هیولای فلسفی در چالش منطقی. نسیم خرد، 2(3)، 53-72.
قربانی، رحیم (1383). پژوهشی دربارة حقیقت و ماهیت انرژی. قبسات، 30 و 31، 293-329.
کاپلستون، فردریک چارلز (1396). تاریخ فلسفه (جلد 1: یونان و روم). تهران: علمی و فرهنگی.
کاتبی قزوینی، علی بن عمر (1353). حکمة العین و شرحه (جعفر زاهدی، مصحح). مشهد: دانشگاه فردوسی.
کاظمی‌زاده، فاطمه (1376). ماهیت جسم طبیعی. مشکوة النور (حکمت سینوی)، (1)، 32-38.
کرین، کنت اس. (1379). فیزیک جدید (منیژه رهبر و بهرام معلمی، مترجمان). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کمالی، محمدمهدی؛ و کمالی، محمدحسن (1398). بررسی و نقد براهین فیلسوفان اسلامی بر ابطال مذهب ذره‌گرایی. معرفت فلسفی، 17(65)، 65-80.
لاهیجی، عبدالرزاق (1383). گوهر مراد. تهران: نشر سایه.
لاهیجی، عبدالرزاق (1426ق). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام (اکبر اسد علی‌زاده، محقق). قم: مؤسسة الإمام الصادق.
لائرتیوس، دیوگنس (1387). فیلسوفان یونان (بهراد رحمانی، مترجم). تهران: نشر مرکز.مصباح یزدی، محمدتقی (1363الف). تعلیقات بر نهایة الحکمة. تهران: الزهراء.
مصباح یزدی، محمدتقی (1363ب). دروس فلسفه (تقریری فشرده از درسهای مؤسسة در راه حق). تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1386). شرح الهیات شفاء (عبدالجواد ابراهیمی‌فر، تحقیق و نگارش). قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1396). آموزش فلسفه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (1368). پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم (جلد 4). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1371الف). تعلیقه بر اصول فلسفه و روش رئالیسم (مجموعۀ آثار) (جلد 6). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1371ب). شرح مختصر منظومه (مجموعۀ آثار) (جلد 5). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1372). درسهای نجات (مجموعۀ آثار) (جلد 7). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1374). توحید (مجموعۀ آثار) (جلد 4). تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1380). درسهای الهیات شفا (مجموعۀ آثار) (جلد 8). تهران: صدرا.
میرداماد، محمدباقر (1381). الایماضات: مصنفات میرداماد (جلد 1) (عبدالله نورانی، بهاهتمام). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ناجی اصفهانی، حامد؛ و قاسمی، ناصر (1395). مقایسه بین جوهر فرد ازنظر متکلمان اسلامی و ذرات بنیادین در فیزیک نوین. پژوهش‌های علم و دین، 7(2)، 97-116.
ناصرخسرو قبادیانی (1384). زاد المسافر (سید محمد عمادی حائری، مصحیح). تهران: میراث مکتوب.
نبویان، سید محمدمهدی (1396). جستارهایی در فلسفۀ اسلامی: مشتمل بر آرای اختصاصی آیتالله فیاضی. قم: مجمع عالی حکمت.
نگری، احمد (1395ق). دستور العلماء: جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
وایدنر، ریچارد؛ و سلز، رابرت (1380). مبانی فیزیک نوین (علی‌اکبر بابایی و مهدی صفا، مترجمان). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ولفسن، هری اوسترین (1368). فلسفة علم کلام (احمد آرام، مترجم). تهران: الهدی.
هالیدی، رزنیک (1377). فیزیک پایه (نعمت‌الله گلستانیان و محمود بهار، مترجمان). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
The New Encyclopaedia Britannica (1994) (6), Micropaedia, 15th Edition. | ||
|
Statistics Article View: 938 PDF Download: 313 |
||