News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 513 |
| Number of Articles | 4,443 |
| Article View | 8,508,838 |
| PDF Download | 4,506,513 |
رویکرد عالمان شیعی در تحلیل روایات دالّ بر معرفت اعطائی | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 10, Volume 14, Issue 1 - Serial Number 27, July 1399, Pages 265-286 PDF (446.63 K) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/quran.2020.14418.2816 | ||
| Author | ||
| پوران میرزائی* | ||
| استادیار گروه حدیث دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 15 March 2020, Revise Date: 06 June 2020, Accept Date: 22 August 2020 | ||
| Abstract | ||
| چگونگی شناخت خداوند متعال و اینکه کسب معرفت، ثمرۀ تلاش انسان است یا امری است که از سوی خداوند به انسان اعطا می‌شود و بشر در اکتساب آن نقشی ندارد، از جمله مباحث مشکل روایی در حوزۀ توحید است که اندیشمندان شیعی در علوم مختلف اسلامی را به تلاش در رفع ابهام از آن واداشته است. دلیل اصلی این ابهام به دلالت ظاهری روایاتی بازمی‌گردد که حاکی از توقیفی بودن اعطای معرفت، و بی‌اختیاری انسان در کسب آن هستند. پژوهش حاضر با تحلیل اسناد این روایات، پرداختن به خاستگاه صدوری و مکتوب هر حدیث، تحلیل میزان اعتبار منابع و نیز بازشناسی و مقایسۀ واکاوی‌های شرح‌الحدیثی، سعی دارد به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، به تبیین رویکردهای عالمان شیعی در تبیین این احادیث مشکل بپردازد. ثمرۀ این واکاوی، پس از تحلیل رویکردهای «پذیرشی، توقفی و انکاری» عالمان، دستیابی به مفاهیمی از ظاهر این روایات است که مشکل جایگاه اختیار و تلاش انسان در کسب معرفت و نیز سازگاری این دسته روایات با عدل خداوند متعال را حل می‌کند. از جمله این مفاهیم می‌توان به حمل ظاهر روایات بر فطری بودن نقطۀ آغازین معرفت؛ اعطای مقدمات کسب معرفت از سوی خداوند و یا اعطای کمال معرفت و درجات عالی هدایت از سوی خداوند و... اشاره کرد. | ||
Highlights | ||
نتایج تحقیق کاوش در روایات دالّ بر توقیفی بودن معرفت خداوند، گردآوری و شناسایی متون هم‌مضمون و تشکیل خانوادۀ حدیثی نشان می‌دهد: 1. خاستگاه مکتوب این روایات قرن سوم و خاستگاه صدوری آنها ابتدای قرن دوم است که از چهار امام (امام باقر، امام صادق، امام کاظم و امام رضا علیهم السلام) روایت شده‌اند؛ از این رو، بحث از چگونگی کسب معرفت خداوند، معضلی بوده که در طی فاصلۀ زمانی حدوداً 100 ساله، حل نشده و ذهن برخی از اصحاب خاص ائمه (علیهم السلام) را به خویش مشغول نموده است. 2. ترسیم «شبکه اسانید» این محتوای روایی، بیانگر وجود بیش از 9 راوی در هر طبقه است که جایگاه «شهرت» و چه بسا «تواتر معنوی» را برای این دسته از احادیث نمایان می‌سازد. از این رو نمی‌توان با خبر واحد نامیدن این روایات به راحتی آنها را رد و انکار کرد. 3. عمدۀ عالمان در مقام حل مشکل این روایاتِ به ظاهر متعارض با آموزه‌های دینی، با پذیرش ظاهر احادیث به تبیین چیستی مفهوم و ردّ اشکالات موجود پرداخته‌اند و یا در مقام توقف برآمده‌اند. 4. رویکرد انکاری در مواجهه با این روایات، تنها در دانشمندان عقل‌گرای حوزۀ بغداد مشاهده می‌شود که عمدتاً بر خبر واحد بودن روایات، مبتنی است، حال آنکه جایگاه «شهرت» و یا «تواتر معنوی» این محتوای روایی، صحت چنین رویکردی را منتفی می‌سازد. فطری‌بودن و اعطای نقطۀ آغازین معرفت از سوی خداوند متعال؛ صنع خداوند دانستن صرفاً مقدمات معرفت اعم از ابزار و...؛ اعطای کمال معرفت از سوی خداوند متعال و رهیافت به درجات عالی هدایت، از جمله مفاهیمی است که از سوی هر دو گروه عقل‌گرا و نقل‌گرا در دلالت این دسته روایات مطرح است که باورمندی به آنها مشکل جایگاه اختیار و تلاش انسان و نیز چگونگی سازگاری با عدل خداوند متعال را حل می‌کند. | ||
| Keywords | ||
| احادیث مشکل; کسب معرفت; معرفت اضطراری; عقل‌گرایی; نقل‌گرایی | ||
| References | ||
|
قرآن کریم. ابن بابویه، محمد بن علی (1403ق)، الخصال، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: جامعه اسلامی مدرسین حوزه علمیه. ابن بابویه، محمد بن علی (بی‌تا)، التوحید، تصحیح: سید هاشم حسینی طهرانی، قم: جامعه اسلامی مدرسین حوزه علمیه. ابن طاووس، السید علی بن موسی (1375ش)، کشف المحجه لثمره المهجه، تحقیق: شیخ محمد حسون، بی‌جا: بی‌نا. استرآبادی، محمد امین (1424ق)، الفوائد المدنیة والشواهد المکیة، سید نورالدین عاملی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی. امیرخانی، علی (1393 ش)، «تطور معرفت اضطراری در مدرسه کلامی امامیه در بغداد»، مجله تحقیقات کلامی، شماره 4. امیرخانی، علی (1394 ش)، «بازخوانی نظریه معرفت اضطراری در مدرسه کوفه»، مجله کلام اهل بیت (ع)، شماره1. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1370 ش)،المحاسن، تحقیق: سید جلال الدین حسینی، تهران: دار الکتب الإسلامیة. بیابانی اسکویی، محمد (1386 ش)، «معرفت فطری در احادیث، بررسی آرای دانشمندان»، مجله سفینه، شماره 14. حر عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، لإحیا التراث. حمیری قمی (1413 ق)، قرب الاسناد، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، الأولى. خراسانى، ابوجعفر (1416 ق)، هدایة الأمة إلى معارف الأئمة، قم: دار الهادی. خوئی، سید ابوالقاسم (1422 ق)، التنقیح، تحقیق: میرزا علی غروی، قم: دارالهادی. رضوی، مرتضی (بی‌تا)، نقدهای علامه طباطبایی بر علامه مجلسی،کتابخانه مجازی سایت بینش نو. سبحانی، محمد تقی؛ منتظری، محمد حسین (1394ش)، «انگاره معرفت اضطراری در باور اندیشمندان نخستین امامیه»، مجله تحقیقات کلامی، شماره8. سید مرتضى، علی بن حسین (1325)، الأمالی، تحقیق: السید محمد بدر الدین النعسانی الحلبی، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی. سید مرتضى، علی بن حسین (1431ق)، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق: احمد الحسینی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی. سید مرتضى، علی بن حسین (بی‌تا)، جوابات المسائل الطرابلسی، قم: کتابخانه مرکز احیاء التراث الاسلامی. شبر، سید عبد الله (بی‌تا)، حق الیقین فی معرفه اصول الدین، تهران: انتشارات عابدی. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1379 ش)، رسائل الشهید الثانی، تحقیق: مرکز الابحاث الاسلامیه احیاء التراث، قم: دفتر تبلیغات اسلامی. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1366ش)، شرح أصول الکافی، تهران: راه دین. طباطبایی، سید محمد حسین (1417 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه. طوسی، محمد بن حسن (1417 ق)، العدة فی أصول الفقه، تصحیح محمد رضا انصاری، قم: مؤسسه بعثت. طوسی، محمد بن حسن (1430ق)، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، تحقیق: سید محمدکاظم موسوی، قم: دلیل ما. فیض کاشانی، ملامحسن (1406ق)، الوافی، تحقیق: ضیاء الدین حسینی، اصفهان: مکتبة الامام أمیر المؤمنین علی (ع). قمی، علی ابن بابویه (1406ق)، فقه الرضا، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث. کلینی، محمد بن یعقوب (1363ق)، الکافی، تحقیق: علی أکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة. مازندرانی، مولی محمد صالح (1421ق)، شرح أصول الکافی، تعلیقات: میرزا أبوالحسن شعرانی، ضبط و تصحیح: سید علی عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار، تحقیق: السید هدایة الله المسترحمی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. مجلسی، محمد باقر (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول (ص)، تحقیق: السید هاشم الرسولی، تهران: دار الکتب الإسلامیة. مجلسی، محمد تقی (1414ق)، لوامع صاحبقرانی، قم: اسماعیلیان. مفید، محمد بن نعمان (۱۳۳۰ش)، أوائل المقالات فی المذاهب المختارات، قم: مکتبة الداورى. مفید، محمد بن نعمان (1413ق)، تصحیح الاعتقادات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید. ملکی، محمد باقر (1415ق)، توحید الإمامیة، إهتمام: علی الملکی المیانجی، تهران: وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی. نجاشی، احمد بن علی (1416ق)، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین. | ||
|
Statistics Article View: 414 PDF Download: 400 |
||