News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 513 |
| Number of Articles | 4,443 |
| Article View | 8,509,433 |
| PDF Download | 4,506,992 |
رویکرد اخفش به قرائت در کتاب معانی القرآن با تأکید بر روایت حفص از عاصم | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 9, Volume 14, Issue 1 - Serial Number 27, July 1399, Pages 233-263 PDF (471.69 K) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/quran.2020.14055.2739 | ||
| Authors | ||
| حامد شریفی نسب* 1; علی اکبر بابایی2 | ||
| 1دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تهران، ایران. | ||
| Receive Date: 16 November 2019, Revise Date: 19 April 2020, Accept Date: 22 August 2020 | ||
| Abstract | ||
| نقش دانش قرائت و تاثیر مستقیم آن در تفسیر آیات قرآن کریم انکارناپذیر است و از این رو مسالۀ قرائات همواره مورد توجه قرآن‌پژوهان قرار داشته است. یکی از ابعاد مهم در مسالۀ قرائت، بررسی رویکرد علماء سده‌های نخست هجری به قرائت، به ویژه رویکرد آنان نسبت به قرائت رایج امروزی (روایت حفص از قرائت عاصم) می‌باشد که می‌تواند بیانگر رویکرد تاریخی به این قرائت تلقی گردد. اگر چه اخفش از بزرگان ادبیات عرب است و روند کلی حاکم بر کتاب معانی القرآن وی، اهتمام به مباحث ادبی است اما وی در راستای مباحث ادبی، به صورت گسترده به مسالۀ قرائت نیز توجه داشته است که با تحقیق در آن می‌توان به مبانی او در مسالۀ قرائت و معیارهای وی در پذیرش یا گزینش قرائت دست یافت. بررسی عملکرد اخفش در مواجهه با روایت حفص از عاصم نیز نشان می‌دهد که اولاً وی در ترجیح و گزینش قرائت، بارها قرائتی مغایر با روایت حفص را برگزیده است و ثانیاً برداشت برخی نویسندگان از تعابیری چون «قرائة العامة» در کتاب اخفش که آن را به عنوان قرائتی رایج و مستقل بین مردم تفسیر کرده‌اند، برداشتی نادرست و بر خلاف گزارش‌های صریح تاریخی است افزون بر آنکه اینگونه تعابیر گاه بر خلاف قرائت امروزی (روایت حفص از عاصم) به کار رفته‌اند. | ||
Highlights | ||
نتایج تحقیق 1. اخفش یکی از برجسته‌ترین عالمان در ادبیات عرب محسوب می‌شود که تسلط او به علم نحو و لغت منجر به آن شده که در دانش قرائت و گزینش و ترجیح قرائت از میان قرائات مختلف نیز صاحب نظر باشد اما به لحاظ آشنایی و تسلط به قرائت هر قاری و شناخت قرائت قاریان مشهور، توان چندانی از او مشاهده نمی‌شود. 2. بررسی مبانی و نوع نگرش کلی اخفش به قرائت نشان می‌دهد که اولاً وی تعدد قرائت را به مرحلۀ نزول قرآن کریم مرتبط می‌دانست و ثانیاً اعتقادی به تواتر قرائات هفت‌گانه یا ده‌گانه نداشت و ثالثاً اعتقادی به صحت انحصاری یک قرائت نداشت. 3. معیارها و ضوابطی که از عملکرد اخفش برای تجویز و صحیح دانستن یک قرائت به دست می‌آید آن است که وی صحت قرائت را مشروط به موافقت با لغتی از لغات عرب و موافقت با اسلوب‌های صحیح کلام عرب دانسته‌است اما در گزینش و ترجیح یک قرائت بر قرائت دیگر، افزون بر این دو شرط، موافقت با رسم الخط مصاحف، موافقت با قرائت عموم یا اکثر قاریان و رجحان تفسیری یک قرائت را نیز مورد توجه قرار داده است. 4. بررسی عملکرد اخفش در مواجهه با روایت حفص از عاصم این حقیقت را نشان می‌دهد که وی در موارد مختلفی به صراحت قرائتی مخالف با روایت حفص از عاصم را برگزیده است از جمله: قرائت آیۀ «و ما یُخادِعون الا انفسهم» (بقره: 9)، آیۀ «قولوا للناس حَسَنا» (بقره: 83)، آیۀ «تَظّاهرون علیهم بالاثم و العدوان» (بقره: 85)، آیۀ «و کَفَلَها زکریا» (آل‌عمران: 37)، آیۀ «من الملائکة مُسَوَّمین» (آل‌عمران: 125)، آیۀ «غیرَ اولی الضرر» (نساء: 95)، آیۀ «انه عَمِلَ غیرَ صالح» (هود: 46)، آیۀ «عُذْراً أو نُذُراً» (مرسلات: 6)، آیۀ «و لا نکذّبُ بآیات ربنا و نکونُ من المومنین» (انعام: 27)، آیۀ «ألا إن ثموداً کفورا ربهم» (هود: 68)، آیۀ «فلا تقل لهما أفِّ» (اسراء: 23)، آیۀ «إنَّ هذان لساحران» (طه: 63) و «سواءٌ محیاهم و مماتهم» (جاثیه: 21). افزون بر اینکه اخفش در بیان قرائت آیات متعدد دیگری نیز هیچ اشاره‌ای به روایت حفص از قرائت عاصم نداشته است. 5. برخی نویسندگان تعبیر «قرائة العامة» را شاهدی بر وجود قرائت واحد در بین تودۀ مردم معرفی کرده که مستقل از قرائت قاریان است در حالی که گزارش‌های صریح تاریخی بر تعدد قرائت بین مردم دلالت دارد که بر این اساس حتی اگر تعابیری چون «قرائة العامة» به قرائت تودۀ مردم اشاره داشته باشد، در حقیقت به قرائت قاریان شهرهای آنان اشاره دارد چرا که طبق گزارش‌های تاریخی، تودۀ مردم در قرائت، تابع قاریان شهر خود بوده‌اند. به‌هرحال تعبیر «قرائة العامة» در کتاب اخفش در برخی آیات، بر خلاف قرائت امروزی (روایت حفص از عاصم) به کار رفته است. | ||
| Keywords | ||
| تفسیر; قرائۀ العامۀ; قراءۀ الناس; قاریان; قراءات | ||
| References | ||
|
قرآن کریم. ابن‌جزری، شمس‌الدین، (بی‌تا)، النشر فی القراءات العشر، بیروت: الکتب العلمیة. ابن‌عطیة اندلسی، عبدالحق بن غالب، (1422ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: الکتب العلمیة. ابن‌مجاهد، احمد بن موسی بن عباس، (1400ق)، السبعه فی القرائات، تحقیق: شوقی ضیف، قاهره: المعارف. اخفش، سعید بن مسعدة، (1411ق)، معانی القرآن، قاهره: مکتبة الخانجی. اخفش، سعید بن‌مسعده، (1401ق)، معانی القرآن، تحقیق فائز فارس، دارالبشیر و دارالأمل. اخفش، سعید بن‌مسعده، (1423ق)،معانی القرآن، تحقیق ابراهیم شمس الدین، بیروت: الکتب‌العلمیة. اخفش، سعید بن‌مسعده، (1424ق)، معانی القرآن، تحقیق عبدالامیر محمد امین الورد، بیروت: عالم‌الکتب. انباری، کمال‌الدین عبدالرحمن بن‌محمد، (1405ق)، نزهة الألباء، زرقاء، مکتبة المنار. ایزدی، مهدی؛ ذوقی امیر، (1396ش)، «پی‌جویی قرائت عامه در کتب تفسیری سده‌های نخست و نقش آن در ترجیح قرائت»، پژوهشهای زبانشناختی قرآن، ش11. بابایی، علی‌اکبر، (1387)، تاریخ تفسیر قرآن کریم، قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه. بخاری، محمد بن اسماعیل، (1407ق)، صحیح البخاری، بیروت: ابن‌کثیر الیمامه. بلاغی، محمد جواد، (1420ق)، آلاء الرحمن، قم: بنیاد بعثت. حاجی‌اسماعیلی، محمد رضا، (1393ش)، «گستره جغرافیای تاریخی قرائات در جهان اسلام»، مطالعات قرائت قرآن (قرائت پژوهی)، سال دوم، شمارۀ 2. حسینی، بی‌بی زینب؛ ایروانی، مرتضی، (1394ش)، «بررسی تاریخ قرائة العامة و ارتباط آن با روایت حفص از عاصم»، مطالعات قرآن و حدیث، ش16. دانی، ابوعمرو عثمان بن‌سعید، (1428ق)، جامع البیان، امارات: جامعة الشارقة. دمیاطی، احمد بن‌محمد، (1422ق)، اتحاف فضلاء البشر، بیروت: الکتب‌العلمیة. زبیدی، محمد بن‌الحسن، (بی‌تا)، طبقات النحویین و اللغویین، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، دارالمعارف. زرقانی، محمد عبدالعظیم، (بی‌تا)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: احیاء التراث العربی. زرکشی، محمد بن عبدالله، (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: المعرفة. زمخشری، محمود، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزی، بیروت: الکتاب العربی. سیوطی، جلال الدین، (1418ق)، المزهر، تحقیق فواد علی منصور، بیروت: الکتب‌العلمیة. سیوطی، جلال الدین، (بی‌تا)، بغیة الوعاة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، صیدا: المکتبة‌العصریة. شریفی‌نسب، حامد؛ بابایی، علی‌اکبر (1397ش)، «تحلیل تعبیر قرائة العامة و تعابیر مشابه آن در تفسیر فراء»، مطالعات قرائت قرآن، ش10. شریفی‌نسب، حامد و دیگران، (1396ش)، «ارزیابی ادلۀ دیدگاه رواج تاریخی قرائت عاصم به روایت حفص»، مطالعات قرآن و حدیث، ش20. طبرسی، فضل بن حسن، (1426ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: العلوم. طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: احیاء التراث العربی. طیب، سید عبدالحسین، (1378ش)، اطیب البیان، تهران: اسلام. فخر رازی، فخر الدین محمدبن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: احیاء التراث العربی. قرطبی، محمد بن احمد، (1364ش)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو. کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، تهران: الکتب الاسلامیه. مسلم، مسلم بن حجاج، (بی‌تا)، صحیح مسلم، بیروت: احیاء التراث العربی. معرفت، محمد هادی، (1381ش)، علوم قرآنی، قم: موسسۀ فرهنگی التمهید. موسوى بجنوردى، کاظم، (1377ش)، «مدخل اخفش»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، نوشتۀ عنایت‌الله فاتحی‌نژاد، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی. ناصحیان، علی‌اصغر، (1393ش)، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت(علیه السلام)، مشهد: دانشگاه علوم رضوی. نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد، (1421ق)، اعراب القرآن، بیروت: الکتب العلمیة. نوفل، یوسف حسن، (1422ق)، من المکتبة القرآنیة، قاهره: الشروق. | ||
|
Statistics Article View: 456 PDF Download: 401 |
||