News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 513 |
| Number of Articles | 4,443 |
| Article View | 8,509,432 |
| PDF Download | 4,506,992 |
تبیین مبانی تفسیر روانشناختی قرآن کریم | ||
| مطالعات قرآن و حدیث | ||
| Article 3, Volume 14, Issue 1 - Serial Number 27, July 1399, Pages 53-73 PDF (414.06 K) | ||
| Document Type: علمی - پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/quran.2020.13315.2619 | ||
| Authors | ||
| علیرضا شیرزاد* 1; محمدعلی رضایی اصفهانی2 | ||
| 1دانشجوی دکتری قرآن و متون اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم، ایران. | ||
| 2استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران. | ||
| Receive Date: 27 December 2019, Revise Date: 07 March 2020, Accept Date: 22 August 2020 | ||
| Abstract | ||
| توجه به ویژگی‌های روانی انسان‌ها در تعامل خداوند با بندگان از جمله در تشریع احکام، در آیات مختلف قرآن کریم مشاهده می‌شود. علاوه بر وجود مفاهیم و کلیدواژه‌های روانشناختی در برخی آیات قرآن کریم، آیاتی نیز به‌طور غیرمستقیم دارای اشارات نهفته روانشناختی هستند که لازم است مفسران با نگاهی دقیق و تخصصی به تبیین آنها پرداخته و در نهایت آموزه‌های روانشناسی قرآن را استخراج نمایند. تفسیر روانشناختی یکی از گرایش‌های تفسیری است که مفسر با رویکرد روانشناختی به مجموع آیات قرآن نگریسته و با استفاده از منابع تفسیری و با هدف عرضه یافته‌های گذشته دانش روانشناسی، تولید یافته‌های جدید روانشناسی از آیات و نظام سازی بر اساس آنها، به تفسیر اشارات روانشناختی قرآن کریم می‌پردازد. پژوهش حاضر با هدف بررسی مبانی تفسیر روانشناختی قرآن کریم انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اصولی مانند: «وجود آیات روانشناختی در قرآن کریم»، «جواز و حجیت تفاسیر روانشناختی»، «نظریات مسلم روانشناختی، قرائنی مقبول در تفاسیر روانشناختی»، «تقدم نظریات مسلّم روانشناسی بر ظاهر آیات»، «توجه به حالات روانی انسان‌ها در کلام الهی»، «چند بُعدی بودن معارف قرآن» و «واقع‌نما بودن نظریات قرآنی» را می‌توان به عنوان مبانی تفسیر روانشناختی بیان نمود. | ||
Highlights | ||
نتایج تحقیق 1. مقصود از تفسیر روانشناختی، در مرتبه اول، عرضه یافته‌های گذشته دانش روانشناسی بر آیات قرآن است که این امر ممکن است با تأیید، رد و یا سکوت نسبت به آن یافته‌ها همراه باشد و در مرتبه دوم، تولید یافته‌های جدید روانشناسی از آیات قرآن کریم است که نقش اصلی را در توسعه روانشناسی اسلامی ایفا می‌کند و در مرتبه سوم، نظام سازی بر اساس آن یافته‌هاست که به‌نوعی غایت دو هدف گذشته خواهد بود. 2. علاوه بر وجود آیاتی که دارای گزاره‌های مرسوم روانشناختی هستند، آیاتی نیز وجود دارد که دارای اشارات نهفته روانشناختی می‌باشند درنتیجه به‌منظور کشف این اشارات لازم است که تمامی آیات قرآن در گستره نگاه روانشناختی قرار گیرند. 3. تفاسیر روانشناختی متعددی در احادیث معصومین(علیه السلام) وجود داشته که این خود دلیلی برای حجیت این گرایش تفسیری است هرچند استناد مفسر به منابع معتبر در تفسیر قرآن، خود دلیلی برای اعتبار و حجیت برداشت‌های تفسیری وی خواهد بود. 4. تمام دستآوردهای تجربی نمی‌توانند به عنوان منبع یا قرینه‌ای در تفسیر روانشناختی مورد استفاده واقع شوند و تنها یافته‌های قطعی علم که به دلیل حجیت ذاتی قطع پذیرفته شده‌اند و نیز یافته‌های اطمینان بخش تجربی که بنای تأیید شده عقلاء در طول تاریخ بر اعتبار آن دلالت دارد می‌توانند به عنوان قرائن قابل قبولی در تفسیر روانشناختی محسوب شوند. 5. نص آیات قرآن به دلیل قطعی بودن در هنگام تعارض با یافته‌های علمی در هرصورت مقدم خواهدشد اما ظواهر آیات صرفاً در هنگام تعارض با نظریات اثبات نشده مقدم خواهد شد و در صورت تعارض با نظریات قطعی یا اطمینان بخش، این نظریات روانشناختی هستند که مقدم خواهند شد زیرا برگزیدن یکی از احتمالات در ظاهر آیه به‌واسطه انسباق ذهن به دلیل عدم وجود قرینه معتبر بر هریک از احتمالات است در نتیجه نظریات قطعی یا اطمینان بخش تجربی به دلیل اعتبارشان نزد عقلا می‌توانند به عنوان قرینه، یکی از احتمالات را متعیّن نمایند هرچند مخالف آن معنایی باشد که در ابتدا از ظاهر آیه به ذهن رسیده است. 6. خداوند متعال به دلیل اینکه خود از تمام ابعاد روانی انسان‌ها به‌طور کامل آگاه است به همین جهت در موارد متعددی در قرآن کریم مشاهده می‌شود که با توجه به حالات روحی بندگان با آنها تعامل نموده که این امر، نفوذ بیشتر کلام الهی در دلها را به دنبال داشته است. 7. قرآن کریم دارای وجوه مختلف معنایی است که حتی برخی از وجوه آن بر مسلمانان عصر نزول قرآن نیز که مخاطب اولیه قرآن بوده‌اند پنهان بوده است درنتیجه فهم جدید و متفاوت از آیات قرآن که در صدر اسلام سابقه نداشته است بدون اشکال خواهد بود. 8. واقع‌نما بودن و نیز اتصاف به حقیقت داشتن نظریات قرآنی متکی به این نیست که بتوان آنها را به‌صورت کمی و تجربی سنجید زیرا منبع کسب شناخت منحصر در تجربه نبوده و کلام الهی نیز به دلیل عصمت آن از هرگونه خطاء، حتی بدون سنجش تجربی نیز خود منبعی برای کسب حقایق علمی خواهد بود | ||
| Keywords | ||
| تفسیر قرآن; مبانی تفسیر; گرایش‌های تفسیری; روانشناسی; تفسیر روانشناختی | ||
| References | ||
|
قرآن کریم. ابن بابویه، محمد بن على (1385)، علل الشرائع، قم: کتاب فروشی داوری. ابن بابویه، محمد بن علی (1398)، التوحید، قم: جامعه مدرسین. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش‌های اسلامى. اسعدی، محمد و همکاران (1389)، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. اشکوری، محمد بن علی (1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد. ایزدی مبارکه، کامران (1386)، «ارزیابی ادله موافقان و مخالفان روش تفسیر علمی قرآن کریم»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال اول، شماره 1. بابایی، علی اکبر و همکاران (1388)، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. باربور، ایان (1392) دین و علم، ترجمه: پیروز فطورچی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371)، المحاسن، قم: دارالکتب الإسلامیة. بک، جودیت (1391)، شناخت درمانی؛ مبانی و فراتر از آن، ترجمه: لادن فتی و فرهاد فرید حسینی، تهران: انتشارات دانژه. ثعلبی، احمد بن محمد (1422)، الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. جوادی آملی، عبدالله (1388)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء. خرمشاهی، بهاءالدین (1389)، پوزیتویسم منطقی، تهران: علمی و فرهنگی. الخولی، امین (1961)، مناهج تجدید، بیروت: دارالمعرفة. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387)، منطق تفسیر قرآن، قم: جامعة المصطفی العالمیة. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1381)، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، قم: کتاب مبین. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1375)، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، قم: نشر اسوه. سانتراک، جان دبلیو (1388)، زمینه روانشناسی سانتراک، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (1412)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی. شاطبی، ابی اسحاق (1415)، الموافقات فی اصول الشریعة، بیروت، دارالمعرفة. شاکر، محمدکاظم (1382)، مبانی و روش‌های تفسیری، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی. شبّر، عبدالله (1407)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت: شرکة مکتبة الالفین. الشربینی، لطفی (2009)، الاشارات النفسیة فی القرآن الکریم، بیروت: دارالنهضة العربیة. صادقی تهرانی، محمد (1406)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامی. صفوی، سید محمدرضا (1391)، بازخوانی مبانی تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. طباطبایی، محمد حسین (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. طبرسى، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو. طبری، محمد بن جریر (1412)، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: دارالمعرفة. طوسى، محمد بن الحسن (1407)، تهذیب الاحکام(تحقیق خرسان)، تهران: دارالکتب الإسلامیة. طوسى، محمد بن الحسن (1409)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. عباس نژاد، محسن (1385)، مبانی و مقدمات رابطه قرآن و علوم روز، مشهد: بنیاد پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه. علم الهدی، علی بن الحسین (1431)، تفسیر الشریف المرتضی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. علوی مهر، حسین (1389)، روش ها و گرایش‌های تفسیری، قم: اسوه. فاکر میبدی، محمد (1393)، مبانی تفسیر روایی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. فخر رازی، محمد بن عمر (1420)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى (1415)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر. قربانی، محمد هادی (1393)، درمان بحران‌های روحی از دیدگاه قرآن، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(صلی الله علیه و آله). کاشانى، فتحالله بن شکرالله (1340)، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتابفروشی اسلامیه. کاویانی، محمد (1393)، روانشناسی در قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. کلینى، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، قم: انتشارات دار الکتب الإسلامیة. کنفیلد، جان وی (1392)، فلسفه معنا، معرفت و ارزش در قرن بیستم، ترجمه یاسر خوشنویس، تهران: حکمت. محقق داماد، مصطفی (1362)، مباحثی از اصول فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی. مروتی، سهراب و مینا یعقوبی (1389)، «نقد و بررسی نظریه انسان شناسانه «مازلو» با رویکردی بر آیات قرآن کریم»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال چهارم، شماره 1. نامور، هومن و فاطمه ذهبی (1389)، «گامی به سوی تحلیل محتوای آیات قرآن از منظر روانشناسی اجتماعی»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال چهارم، شماره 1. نجاتی، محمد عثمان (1372)، قرآن و روانشناسی، ترجمه عباس عرب، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی. ویتن، وین (1393)، روانشناسی عمومی، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: روان. | ||
|
Statistics Article View: 1,005 PDF Download: 734 |
||