News
Statistics
| Number of Journals | 20 |
| Number of Issues | 513 |
| Number of Articles | 4,443 |
| Article View | 8,475,843 |
| PDF Download | 4,499,253 |
ضوابط بهره‌برداری از منابع طبیعی نفت و گاز مبتنی بر فقه اسلامی و مقارن | ||
| مطالعات اقتصاد اسلامی | ||
| Article 2, Volume 11, Issue 1 - Serial Number 21, August 1397, Pages 27-48 PDF (733.99 K) | ||
| Document Type: مقاله پژوهشی | ||
| DOI: 10.30497/ies.2018.2331 | ||
| Authors | ||
| حسینعلی سعدی1; رضا آقا موسی تهرانی* 2 | ||
| 1دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق (ع) | ||
| 2دانشجوی دکتری مدیریت قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، دانشگاه امام صادق (ع) | ||
| Receive Date: 25 May 2016, Revise Date: 31 December 2018, Accept Date: 22 January 2017 | ||
| Abstract | ||
| برخی کشورهای اسلامی که مسلط بر ذخایر نفت و گاز دنیا هستند، بدون آنکه مصالح عامه را مد نظر قرار دهند، اقدام به استخراج بی‌رویه و غیر‌صیانتی از این ذخائر نموده و عوائد حاصل از آن را یا در انحصار عده قلیلی از مسلمین قرار داده و یا مازاد آن را بر خلاف منافع ملی سایر کشورهای اسلامی مصروف می‌نمایند. بدین‌منظور لازم گردید تا به‌عنوان یک مسئله، ملاک بهره‌برداری از منابع طبیعی نفت و گاز بر اساس فقه اسلامی مورد مطالعه قرار گیرد. با مطالعه مجموع کتب و آراء فقهی باید ابراز داشت ذخائر سرشار نفت و گاز، یا تحت عنوان مشترکات قرار می‌گیرند و یا به‌عنوان اموال دولتی توسط حاکم و دولت اسلامی اداره می‌شوند. در فرض اول ولی امر می‌بایست به‌قدر حاجت و نیاز مسلمانان تحت تکفل خود از این منابع استیفاء و عوائد آن را در جهت مصالح ایشان هزینه نماید. در فرض دوم نیز اگر تصرف حاکم بر اموال عمومی بدون رعایت مصلحت و منفعت عامه باشد، از نظر شرعی غیر نافذ بوده و وی ضامن استرداد عین و یا در فرض تعذر، ضامن اعاده عوائد اموالی خواهد بود که بناحق برداشت نموده است. | ||
| Keywords | ||
| معدن; عیون; مشترک عامه; قدر حاجت; مصالح عامه | ||
| References | ||
|
قرآن کریم الف) کتب لغت ابن منظور (1300ق). لسان العرب، ج13، دارالعلم، بیروت. أحمد مختار عبدالحمید عمر (1429ه ـ 2008م). المعجم اللغة العربیة المعاصر، عالم الکتب، الطبعةالأولى. ج‍وه‍ری، اس‍م‍اع‍ی‍ل‌‌ب‍ن ح‍م‍اد (1376ق). الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، دارالعلم للملایین، بیروت. الطریحی، الشیخ فخرالدین (1362). مجمع البحرین، ج4، انتشارات مرتضوی، تهران. الفیروزآبادی، محمدبن یعقوب (1422ق ـ 2002م). القاموس المحیط، دار الآفاق العربیة، القاهرة. فیومى، احمد بن محمد مقرى (۱۹۸۷م = ۱۳۶۶). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج2، لبنان: م‍ک‍ت‍ب‍ه لبنان. القیومی المقری، احمدبن محمد (1418ق). المصباح المنیر، ج1، المکتبه العصریه. مسعود، جبران (1372). المعجم الرائد، ترجمه رضا ان‍زاب‍ی‌ن‍ژاد، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی. واسطى، زبیدى، حنفى، محب الدین، سید محمد مرتضى حسینى(1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، ج13و19، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع. هارون، عبدالسلام محمد، شارح (1407ق، 1987م، 1366). تحقیقات و تنبیهات فی معجم لسان العرب (ابن منظور، محمدبن مکرم)، بیروت: دارالجلیل. ب) منابع فقه امامیه ابن بابویه، محمد بن على(1413ق). من لا یحضره الفقیه، ج2، موسسه دارالکتاب الاسلامی، قم، چاپ دوم، ص 41، ح 1648. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على (1379ق). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج4، قم، چاپ اول. اراکی، اب‍وطال‍ب بن ع‍ب‍دال‍غ‍ف‍ور(۱۴۲۰ق). شرح نجاة العباد، قم، ج‍م‍اعه ال‍م‍درس‍ی‍ن فی ال‍حوزه العلمیه، مؤسسه النشر الاسلامی. اراکی، محسن (1434ق). ملکیه المعادن فی فقه الاسلامی، مجمع الفکر الاسلامی، قم. اشرفی شاهرودی، مصطفی (1392). درس خارج فقه، حوزه علمیه قم. آیت الله العظمی مکارم شیرازی (1436). استفتاء نویسنده از بخش استفتائات. جعفر محمد بن الحسن الطوسى (1390ق). تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید،ج 4، دار الکتب الاسلامیة تهران. الحسن بن یوسف بن المطهر (العلامة الحلی) (1412ق). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، ج8، مشهد ـ ایران: مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول. الحسن بن یوسف بن المطهر (العلامة الحلی) (1414 هـ). تذکرة الفقهاء، ج2، مؤسسة آل البیت (ع)، لإحیاء التراث، الطبعة 1. حکیم، سیدسعید (1436). استفتاء نویسنده از بخش استفتائات (29 صفر). حلّى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه. حلّى، محقق، نجم‌الدین، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان. سیستانی، سید علی (1387). رساله توضیح المسائل، مسأله ۱۸۱۵، مشهد: انتشارات بارش. الشیخُ مُحمّدْ بن الحسن الحُر العاملی (۱۴۰۹ق). الوسائل الشیعه، ج 6، الباب 3 من أبواب ما یجب فیه الخمس الحدیث 4، انتشارات آل البیت لإحیاء التراث، قم. طوس‍ی، محمد بن حسن (1422ق،1380). المبسوط فی فقه الإمامیة؛ ج2و3، قم: ج‍م‍اع‍ه‌ال‍م‍درس‍ی‍ن ف‍ی‌‌ال‍ح‍وزه‌‌ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه، م‍وس‍س‍ه‌‌ال‍ن‍ش‍ر‌الاس‍لام‍ی. عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على(1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج1،کتاب الخمس، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه. العاملی الجبعی، زین الدین بن علی (۱۴۲۳ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام ؛ ج1، موسسه المعارف الاسلامیه، قم. علامه مجلسی (1360). بحار الانوار، ج6 و ج21، وزاره الارشاد الاسلامی. محمد مفید (1364). الارشاد، ترجمه و شرح محمدباقر ساعدی خراسانی، تهران: کتابفروشی اسلامیه. مقتدایی، مرتضی (1393). درس خارج فقه، حوزه علمیه قم. نجفی،محمدحسن (1365). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج16، (بی‌جا)، دار الکتاب الاسلامیة، چاپ دوم. نراق‍ی، احمدبن محمد م‍ه‍دی (1383). تذکرة الأحباب، قم: بوستان کتاب. ج) منابع فقه عامه ابن تیمیة الحرانی، أبوالعباس أحمد بن عبدالحلیم (1416هـ/1995م). مجموع الفتاوی، ج15و ج21و ج32، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، المدینةالنبویة، المملکةالعربیةالسعودیة. ابن جزی الکلبی الغرناطی،أبوالقاسم محمدبن أحمد(1420ق). القوانین الفقهیة فی تلخیص مذهب المالکیة والتنبیه على مذهب الشافعیة والحنفیة والحنبلیة، ج1، کویت: موسوعه الفقهیه. ابن عابدین،محمدأمین بن عمر بن عبدالعزیزعابدین الدمشقی الحنفی (1412هـ - 1992م). رد المحتار على الدر المختار،ج2، بیروت: دارالفکر،الطبعةالثانیة. أبوالعباس أحمد بن محمد الخلوتی (1415ق). بلغة السالک لأقرب المسالک المعروف بحاشیة الصاوی على الشرح الصغیر، ج1، الشهیر بالصاوی المالکی، بیروت: دارالکتب العلمیه. ابوزهره، محمد (1991). التکافل الاجتماعی، قاهره: دارالفکر العربی. أبوعبدالله الشیبانی، أحمد بن حنبل (1416ق). مسند أحمد بن حنبل، باقی مسند الأنصار، حدیث رقم (25131)، ج6، القاهرة: مؤسسة قرطبة. أبوعمر یوسف بن عبدالله بن عبد البر النمری القرطبی مالکی (2000م). الاستذکار الجامع لمذاهب فقهاء الأمصار، ج9، بیروت: دارالکتب العلمیة. أبومحمدعزالدین عبدالعزیز بن عبدالسلام بن أبی القاسم بن الحسن السلمی الدمشقی،الملقب بسلطان العلماء (1429ق). قواعد الأحکام فی مصالح الأنام، ج2، بیروت: دارالمعارف. ابی البرکات، احمد بن محمد بن احمد الدزدیر (1410ق). الشرح الصغیر على أقرب المسالک الی مذهب الامام المالک،ج1، ط.وزاةالأوقاف الإماراتیة. ابی الحارث الغزی، محمد صدقی بن احمد بن محمد البورنو (1416ق). الوجیز فی ایضاح قواعد الفقه الکلیه، بیروت: مؤسسه الرساله. الأندلسی القرطبی الظاهری، أبومحمدعلی بن أحمد بن سعید بن حزم (1420ق). المحلى، ج8و9، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت. إیمان حسن (بی‌تا). قاعدة «الحاجة تنزل منزلة الضرورة»، وقاعدة «الضطرار ال یبطل حق الغیر،جامعة المدینة العالمیة»، کلیة العلوم اسلامیة،ج1، شماره80،2014م. البخاری، أبوعبدالله محمد بن إسماعیل بن إبراهیم بن المغیرة (1403ق). صحیح بخاری، ج2، باب148 تفسیر سورة (براءة)، موقع وزارة الأوقاف المصریة. البصری البغدادی، أبوالحسن علی بن محمد بن محمد بن حبیب الشهیر بالماوردی (1381ق). الأحکام السلطانیة، ج2، موقع الإسلام. التجیبی القرطبی الباجی الأندلسی، أبو الولید سلیمان بن خلف بن سعد بن أیوب بن وارث (1332ق). المنتقى شرح الموطإ، ج6، مطبعة السعادة ـ بجوار محافظة مصر. الترمذی، أبوعیسى محمد بن عیسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاک (1411ق). الجامع الصحیح سنن الترمذی، ج3، باب ما جاء فی القطائع، موقع وزارة الأوقاف المصریة. جابر إسماعیل الحجاحجة / کلیة الدراسات الفقهیة - جامعة آل البیت. إبراهیم أحمد أبوالعدس/ وزارة الأوقاف والشؤون والمقدسات الإسلامیة – الأردن، حقوق الارتفاق المتعلقة بالمیاه فی الشریعة الإسلامیة ـ دراسة فقهیة مقارنة،1426ق. الجماعیلی المقدسی (الدمشقی الحنبلی)، أبو محمد موفق الدین عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الشهیر بابن قدامة المقدسی (1388ق- 1968م). المغنی لابن قدامة، ج3و5و6، مکتبة القاهرة. الحارث بن أبی أسامة، والحافظ نور الدین الهیثمی (1413ق-1992م). بغیة الباحث عن زوائد مسند الحارث، تحقیق حسین الباکری، ج1، کتاب البیوع، باب الناس شرکاء فی ثلاث، حدیث رقم (449)، مرکز خدمة السنة والسیرة، المدینة المنورة. الخراسانی النسائی، أبو عبدالرحمن أحمد بن شعیب بن علی (1421 ق ـ 2001 م). السنن الکبرى، ج3، باب الإقطاع، الطبعة الأولى، مؤسسةالرسالة، بیروت. الخطیب الشربینی شافعی، محمد (1410ق). مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج، ج2، بیروت: دارالفکر. الخلوتی الأزهری الشافعی المشهور بالشرقاوی، عبد الله بن حجازی بن إبراهیم (2015م). حاشیة الشرقاوی على تحفة الطلاب (من الشافعیه)، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیه. رابطه علماء الشام (2013). تفصیل أحکام ملکیة آبار النفط، السبت، 14 کانون1/دیسمبر 2013. الرازی، محمد بن أبی بکر بن عبد القادر (1986). مختار الصحاح، مکتبة لبنان. السبیل، عبدالملک محمد عبدالله (2012م). القواعد الفقیهه، ج1، جامعه ام القری، السعودیه. السجستانی، أبوداود سلیمان بن الأشعث (1415ق). مختصر سنن أبی داود، ج 4، الحدیث 2941، بیروت: دارالکتاب العربی. السرخسی، محمد بن أحمد بن أبی سهل شمس الأئمة (1414ق). المبسوط، ج23، بیروت: دار المعرفة. سرکیس، یوسف بن إلیان بن موسى (1346 ق ـ 1928 م). معجم المطبوعات العربیة، ج1، مطبعة سرکیس بمصر. سمرقندی ، علاء الدین(1984م ـ 1405ق). تحفة الفقهاء، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیة. السمعانی، عبد‌الکریم بن محمد بن منصور التمیمی (1962م). الأنساب، ج1، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، حیدر آباد. السنهوری، عبد الرازق أحمد (1952م). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، ج8، ط. قاهره: دار النهضة العربیة. السیواسی، کمال الدین محمد بن عبدالواحد المعروف بابن الهمام حنفی (بی‌تا). الهدایة مع فتح القدیر، ج2، دارالفکر، بدون طبعة و بدون تاریخ. شمس الدین المقدسی حنبلی، أبوعبدالله محمد بن مفلح بن محمد بن مفرج (1409ق). الفروع، ج2، ط. بیروت: دار الکتب العلمیة. الشوکانی الیمنی، محمد بن علی بن محمد بن عبدالله (1413ق- 1993م). نیل الأوطار، ج4، دارالحدیث، مصر: الطبعةالأولى. الشیبانی الجزری ابن الأثیر ، مجد الدین أبو السعادات المبارک بن محمد بن محمد بن محمد ابن عبد الکریم (1399ق ـ 1979م). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج3، بیروت: المکتبة العلمیة. الشیخ زید بن مسفر البحری (2013م). مختصر الفقه،کتاب البیوع، باب احیاء الموات، موقع الرسمی. عابد خزندار (1430ق). الناس شرکاء فی ثلاثة، جامعة الملک عبدالعزیز، جریدة الریاض،15/06/1430. العبادی ،عبدالسلام (1394ق). الملکیة فی الشریعة الإسلامیة، ج1، ط. الأقصى، عمان. عبد الحق، محیی الدین (28/05/1435). احکام التملیک فی الشریعة الاسلامیة، ملتقی اهل التفسیر، بیروت. عبدالغنی، وفا محمود (2014م). قاعده التصرف علی الرعیه منوط بالمصلحه، ج1،کلیه العلوم الاسلامیه، جامعه المدنیه العالمیه، قاهره، شماره 80. عزالدین ابن اثیر (1994م). الکامل فی التاریخ، ج2، بیروت: داراحیاء التراث العربی، الطبعة الرابعه. القاضی أحمد بن قاسم العنسی (1960م). التاج المُذْهَب لأحکام المَذْهَب، ج3 ، دار الیمن الکبرى، یمن. قانون التعدین فی سلطنة عمان رقم 27/2003 فی 14 صفر 1424هـ الموافق 16 إبریل 2003م. القرضاوی، یوسف (1433ق). بیان معنى المعدن والکنز والرکاز، مکتبة القرضاوی. القرطبی، أبو الولیدمحمد بن أحمد بن رشد (1998م-1408ق). المقدمات الممهدات، ج1، بیروت: دارالغرب الاسلامی. القره داغی، د. على محیی الدین (2009). زکاة الثروة المعدنیة والبحریة ،بحوث فی فقه الزکاة، الأربعاء، 01 تموز . القزوینی، الحافظ أبی عبدالله محمد بن یزید (1418ق). سنن ابن ماجه،ج2، باب إقطاع الأنهار والعیون، بیروت: دارالفکر. قسم الفتوى، هیئة علماء المسلمین فی العراق، 19 جمادى الآخرة 1428 هـ،4/7/2007 م. کافی،احمد (1424ق). الحاجه الشرعیه حدودها و قواعدها، دارالکتب العلمیه،بیروت. الکاسانی حنفی، علاءالدین (1421ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج2و6، ط. بیروت: مؤسسة التأریخ العربی. الکبیسی، المحامی احمد (2008). النفط بین الفقه الإسلامی و القانون الغربی. کحالةالدمشق، عمربن رضا بن محمد راغب بن عبدالغنی، معجم المؤلفین، ج7، مکتبةالمثنى، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی. کرباکة، العربی (1428ق). البترول والغاز ملکیة عامة، لجنة الاتّصالات المرکزیّة لحزب التّحریر، تونس. محمد بن أحمد بن عرفة الدسوقی المالکی (1421ق). حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، ج1، بیروت: دارالفکر. محمد بن إدریس الشافعی (2001م). الأم، ج3، ط.دار الوفاء، المنصورة. الموسوعة الفقهیة الکویتیة (1404ق). ج38، الطبعةالأولى، مطابع دارالصفوة مصر، وزارةالأوقاف والشئون الإسلامیة ـ الکویت. النووی شافعی، محی الدین (1404ق). روضةالطالبین و عمدة المفتین، ج4و5، دارالکتب العلمیة. | ||
|
Statistics Article View: 798 PDF Download: 695 |
||